Updeshmala Doghatti Bhavanuvad

Author(s): Ratnatrayvijay
Publisher: Ranjanvijay Jain Pustakalay

Page 8

તેમાં ઉપદેશમાળા નામના પ્રકરણકર્તા પ્રભુમહાવીરના હસ્ત-દીક્ષિત અવધિજ્ઞાનવાળા શ્રીધર્મદાસગણિવરે પોતાના રાજપુત્ર રણસિંહ તેમ જ બીજાઓને પ્રતિબોધ કરવા માટે આ પ્રકરણની રચના કરેલી છે. જેના ઉપર ઉપમિતિભવ-પ્રપંચ-કથાકાર શ્રીસિદ્ધર્ષિગણિવરે કથાવગરની સંસ્કૃત સંક્ષેપટીકા રચેલી છે, તથા રત્નાવતારિકાકાર શ્રીરત્નપ્રભસૂરિએ તે ટીકાનો ઉપયોગ કરી પ્રાકૃત અને અપભ્રંશ ભાષામાં કથાસહિત "દોઘટ્ટી" નામની ટીકા રચેલી છે. જે કેટલાંક વર્ષો પહેલાં મેં તાડપત્ર ઉપરથી પ્રેસકોપી કરાવી બીજી પ્રતો સાથે સંશોધન કરી છપાવી હતી. ઉપદેશમાળા એ આગમની તુલનામાં મૂકી શકાય તેવું અપૂર્વ વિપુલવૈરાગ્યોત્પાદક શાસ્ત્ર છે, જેમાં વિવિધ પ્રકારના અનેક વિષયો તથા સવાસો ઉપરાંત સુંદર કથાઓ છે, સાધુ, સાધ્વી, શ્રાવક અને શ્રાવિકા ચતુર્વિધ શ્રીસંઘને ઉપકારક અને પઠન-પાઠન માટે કેટલાક શ્રમણો અને શ્રાવકોના અનુરોધથી મેં આ ટીકાનો ગૂર્જરાનુવાદ કર્યો, જેમાં સિદ્ધસેનની ટીકાને પણ સાથે આવરી લીધી છે, જેથી અનેક વર્ષો પહેલાં ડો. યાકોબીએ લખેલી હકીકત આજે સાકાર બની સાચી પડી છે. કેવી રીતે ? સ્વ. મોહનલાલ
ઊંચંદભાઇ દેસાઇ એડવોકેટ તેઓએ જૈન-સાહિત્યનો સંક્ષિપ્ત ઇતિહાસ લખેલ છે, જેના ૧૮૬મા પત્રે લખેલ છે કે –
"ગુપ્ત સં. ૧૯૮ વર્ષમાં એટલે વિ. સં. ૯૭૪માં સિદ્ધર્ષિએ ધર્મદાસગણિકૃત પ્રાકૃત ઉપદેશમાળા ઉપર સંસ્કૃત વિવરણ-ટીકા લખેલ છે. આ ગ્રંથ બે જાતનો છે. એક ઘણી કથાઓવાળો મોટો, અને બીજો લઘુવૃત્તિ નામનો નાનો ગ્રન્થ છે. આ સંસ્કૃતવૃત્તિ અતિઉપયોગી છે. તે જ પાના પર ૧૮૮-૧૮૯-૧૯૦ ની ટીપ્પણીમાં પીટર્સન રીપોર્ટમાં ડો. યાકોબી કહે છે કે – "હું આશા રાખું છું કે કોઇ વિદ્વાન કથાઓ સાથે તે વિવરણ પ્રસિદ્ધ કરવા પ્રયત્ન કરશે. ગ્રન્થકર્તાની કીર્તિ અને સમય જતાં તે વિવરણનો ગ્રન્થ અંધારામાંથી બહાર લાવવા માટેના ખાસ કારણો છે
कृतिरियं जिन-जैमिनि-कणभूक्-सौगतादिदर्शन वेदिनः |
सकलग्रन्थार्थनिपुणस्य श्रीसिद्धर्महाचार्यस्येति- || એટલે કે જૈન, જૈમિનીયા, કણાદ-સાંખ્ય, બૌદ્ધઆદિ દર્શન જાણનાર, સકલ અર્થોના અર્થથી નિપુણ એવા શ્રીસિદ્ધર્ષિમતાચાર્યની આ કૃતિ છે, એમ ગ્રન્થને અંતે જણાવ્યું છે. આ પર વર્ધમાનસૂરિએ કથાનક યોજેલ છે. પી. ૫, પરિ. પૃ. ૫૭, વળી આ સિદ્ધર્ષિની વૃત્તિ પરથી જ ગાથાર્થ લઇને શ્રીરત્નપ્રભસૂરિએ સં. ૧૨૩૮માં ઉપદેશમાળા "દોઘટ્ટી" નામની વૃત્તિ રચી છે. જેથી અંતે સિદ્ધર્ષિને 'વ્યારણ્યાતૃ વૂડામળિ' તરીકે યથાર્થ કહેલ છે. કારણ કે સિદ્ધર્ષિને 'વ્યાધ્યાતૃ' નું બિરૂદ હતું (પ્રભાવક ચરિત્ર શૃંગ ૧૪ શ્લોક