________________
9 90 98 9 90 90 9
pe pe 8 9 90 9 સંપાદનની પ્રસ્તાવનામાં આગમગ્રંથોનાં આવતી વિગતોને આધારે તે સમયના મનુષ્યના વસ્ત્ર, ભોજન, રહેવાસ, નૃત્ય, રાજ્ય કારભાર આદિની સાંસ્કૃતિક વિગતો પર સારો પાથર્યો છે, આ રીતે તેમણે સાંસ્કૃતિક અધ્યયનનો નવા દૃષ્ટિકોણનો પણ પરિચય કરાવ્યો છે.
તેમણે આગમસાહિત્યની સાથે જ પ્રાકૃતભાષામાં રચાલેલા વિપુલ કર્મ સંબધિત સાહિત્યનું પણ વિશાળ પાયા પર સંપાદન કરી જૈનદર્શનના અધ્યયનની વિવિધ દિશાઓ ઊઘાડી આપી છે. તેમણે પ્રથમ પાંચ કર્મગ્રંથ
તેમ જ પંચસંગ્રહ ગ્રંથના સુંદર સંપાદનો ઉપલબ્ધ કર્યા છે. આ સંપાદનોમાં દિગંબર કર્મ વિષયક સાહિત્યનું તુલનાત્મક અધ્યયન રજૂ કરી પોતાની વિશાળ વિદ્યા પ્રીતિભરી દૃષ્ટિના દર્શન કરાવ્યા છે. તેમનું વ્યક્તિત્વ એવું વિશાળ હતું કે, બૌદ્ધ, વૈદિક આદિ અન્ય દર્શનની મહત્ત્વપૂર્ણ કૃતિઓ જૈન ભંડારમાંથી ઉપલબ્ધ થઈ હોય તો એ પ્રત્યે પણ જગતનું લક્ષ્ય દોર્યું છે.
તેમણે જીવનભર આગમગ્રંથોનું સંશોધન કર્યું, પરંતુ સાથે જ લલિત કહી શકાય એવા નાટક અને કથાગ્રંથોનું પણ સંશોધન સંપાદન તેમના હાથે થતું રહ્યું છે. તેમના સંશોધનકાર્યના પ્રકાશનનો પ્રારંભ જ જૈન નાટકોથી થયો હતો. સોલંકી વંશના પ્રતાપી ગુરુ હેમચંદ્રાચાર્યના શિષ્ય રામચંદ્ર રચિત નાટકોનું પ્રાગટ્ય ગુજરાતના સાંસ્કૃતિક ઈતિહાસની એક મહત્ત્વની ઘટના બની રહી. ગુજરાતમાં સંસ્કૃત નાટકો લખવાની, ભજવવાની પરંપરાનું દર્શન કરાવ્યું. આ સાથે જ ‘કૌમુદી મિત્રાનંદમ્’ નાટક તથા મુનિ રામભદ્રનું ‘પ્રબુદ્ધ રોહિર્ણયમ્' નાટક સંપાદિત કર્યા.
વિશાળ જૈનકથાસાહિત્યમાં અપૂર્વ મહત્ત્વ ધરાવનાર વાચક સંગદાસગણિ વિરચિત ‘વસુદેવહિડી' ગ્રંથના પ્રથમ ખંડનું પોતાના ગુરુ ચતુરવિજયજી સાથે યશસ્વી સંપાદન કર્યું. આ સંપાદને જૈનપરંપરામાં ઉપલબ્ધ બૃહતકથાના પ્રાચીન રૂપાંતરનું દર્શન કરાવ્યું. એ પછીના ખંડો પણ શ્રી ભોલીલાલ સાંડસા મુનિશ્રીની પુણ્ય પ્રેરણાથી જ સંપાદન કરી શક્યા.
એ જ રીતે વસ્તુપાલ-તેજપાલનું જીવન પણ વારંવાર તેમના સંશોધન ક્ષેત્રમાં આવતું રહ્યું છે. તેમણે ઉદયપ્રભસૂરિષ્કૃત ધર્માભ્યુદય મહાકાવ્યમ્
શ્રુતજ્ઞાનનાં અજવાળા
-
૩૨
