________________
୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬ આર્થિક સંકડામણમાં નિરપેક્ષભાવે સહકાર હતો.
પોતાના પરિવારના પોષણની જવાબદારી તેમના શિરે હતી. આર્થિક મૂશ્કેલી ખૂબ હતી છતાં જાહેર સંસ્થામાં વેતન લઈ સંચાલક તરીકે ન રહેવું એ આદર્શને કારણે ગમે તેટલી વિપત્તિ છતાં તે સિદ્ધાંતને વળગી રહેતા હતા છતાં કોઈની મહેરબાની પર જીવ્યા નથી. પોતે આખી જિંદગી ખાસ કંઈ ધંધો કર્યો નથી. કોઈ વૈતનિક નોકરી સ્વીકારી નથી. પોતાનું કર્તવ્ય બજાવતાં તેમના પ્રત્યેના રાગને લઈ જેમને ઠીક લાગ્યું તે આપ્યું. તેમાંથી તેમને પોતાનો નિર્વાહ ચલાવ્યો. સરસ્વતીના આ ઉપાસકે વિદ્યાનું દાન જ કર્યું છે. વિદ્યાનું ક્યારેય વેચી નથી. આ હતું તેમનું ખમીર. એમના સામાન્ય દેખાવને અસામાન્ય વ્યક્તિત્વ બનાવવા એમની આ એક જ વિશિષ્ટતા પર્યાપ્ત હતી. - સૌમ્યતા
પંડિતજીનો બીજો આંતરિક ગુણ હતો તેમની સૌમ્યતા. પોતે નિષ્પક્ષ, સ્પષ્ટ નીડર લેખક હતા. પોતાના લેખો દ્વારા સિધ્ધાંત વિરોધી રાજકીય નિર્ણયોને જબ્બર વિરોધ કરતા. સત્ય ખાતરના તેમના આ વિરોધથી ઘણાં લોકો તેમનો વિરોધ કરતા. સમાજમાં અળખામણાં થતાં કોઈ તેમને સંકુચિત દૃષ્ટિવાળા કહેતા, કોઈ ઝગડાખોર વ્યક્તિ તરીકે ગણતા. આ બધા મહેણાં-ટોણાંનું વિષ ધોળીને તેઓ નીલકંઠ થયા. આમ છતાં તેઓ કોઈને દુશ્મન ગણતા જ નહીં. પોતે અજાતશત્રુ હતા. વિરોધીઓ સાથે પણ અત્યંત સૌમયતાથી વર્તતા. પોતાનો સ્વભાવ એકદમ શાંત મહેસાણામાં હતાં ત્યારે પંડિતજીનો સૌમ્યતા ભરેલો વ્યવહાર જોઈ તે લોકોને પશ્ચાત્તાપ થયો. પોતાની ભૂલ સમજાઈ અને પગે લાગીને પાછા ગયા. પંડિતજી કોઈ સાથે ચર્ચામાં ઉતરે તો પણ સહેજ પણ ઘર્ષણ ન થવા દે. દરેક સિદ્ધાંતની સૌમ્યતાપૂર્વક ચર્ચા કરે. શ્રી શ્વેતાંબર કોન્ફરન્સ સીદાતા શ્રાવકની ભક્તિ માટે સાધર્મિક ફંડની યોજના કરી શ્રી પ્રભુદાસભાઈએ એના વિરોધમાં લેખ લખ્યો અને લખ્યું કે શ્રાવકો માટે આવું ફંડ ભેગું કરી તેમનું ખમીર ઘટાડાય છે. પ. પૂ. આચાર્ય નંદનસૂરીશ્વરજી મ. સાહેબને આ વાત ન ગમી. બધાની વચ્ચે
શ્રુતજ્ઞાનનાં અજવાળા
૧૨૭
