________________
୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬ મુનિશ્રી પુણ્યવિજયજી પાસે તેઓ હેમચન્દ્રકૃતિ પ્રાકૃત વ્યાકરણ' શીખ્યા અને જૂની હસ્તપ્રત વાંચતા પણ શીખ્યા અને પાટણના સમૃદ્ધ પુસ્તકાલયોમાં કાર્ય કર્યું, ગુરુ પાસેથી તેમણે તીક્ષ્ણ અને સંપાદકીય ઊંડાણની દૃષ્ટિ મેળવી. હસ્તપ્રતો, પાઠાંતર, તુલનાત્મક, શાસ્ત્રીય અભ્યાસ આ બધું સમાવતાં ૨૦ જેટલાં સંપાદનો તેમની પાસેથી મળ્યા
જૈન પરંપરામાં પરિવર્તન પામેલા નળાખ્યાન સમાણા “નલદવદંતી રાસ'નું શબ્દાર્થ, વ્યાકરણરૂપ અને વ્યત્પત્તિ સાથે ૬૭૫ શબ્દોનો કોશ ધરાવતું સંપાદન તેમણે કર્યું છે. કવિ મહારાજની અત્યાર સુધીમાં માત્ર એક જ કૃતિ ઉપલબ્ધ છે, જેની રચના ૧૫૫૬માં કરવામાં આવી હતી (સંવત ૧૬ ૧૨) આ જૈન રાસકૃતિનું સંપાદન જેમાં પૂર્વભવની વાત કરવામાં છે. તેના કવિની સ્વતંત્રતા અને મૌલિક કલ્પનાશક્તિનો સંપાદકે પરિચય કરાવ્યો છે. કૃતિમાં સાહિત્યિક કળાકીય તત્ત્વો અને ધાર્મિક વસ્તુ, આ બંનેનો સુભગ સંગમ થયેલો જોવા મળે છે.
એમ.એ.માં તેમને પોતે જ સંપાદિત કરેલી કૃતિ અભ્યાસક્રમમાં ભણવાની હતી. આ ઘટના જ એમની વિદ્વતાનો પરિચય આપે છે. કે. કા. શાસ્ત્રીએ એમને સુહૃદય-કમ-શિષ્યરત્ન કહી ૧૩ વર્ષની ઉંમરે ઓળખાવ્યા હતા. સોળવર્ષની ઉંમરે ઓરિએન્ટલ કૉન્ફરન્સમાં હાજરી આપે છે. નિબંધ મોકલાવે છે, મેટ્રિક થતા પહેલા જ બુદ્ધિપ્રકાશ, કૌમુદી, પ્રસ્થાન, શારદા જેવા અનેક અંકોમાં તેમના લેખો પ્રગટ થયેલા હતા. સંવત ૧૭૦૬માં રચાયેલી માધવકૃત “રૂપસુંદરકથા'નું ઈ.સ. ૧૯૩૪માં તેઓ સંપાદન કરે છે અને પછી એનું પ્રકાશન મુંબઈની ફાર્બસ સભા કરે છે. નરસિંહરાવ દિવેટિયાના મતે અપુર્ણ ત્યા સાહિત્યમાં વૃત્તબધ્ધ રચનાઓ પ્રેમાનંદતા કહેવાતાં નાટકો પહેલા જ “રૂપસુંદરથામાં બહોળા પ્રમાણમાં જોવા મળે છે.
ભોગીલાલ સાંડેસરા “ઈતિહાસ” અને “સાહિત્ય' આ બે સંજ્ઞાઓ પ્રયોજે છે. આ બંને સંજ્ઞા પ્રાચીન-મધ્યકાલીન જૈન સાહિત્યની ધારાને
શ્રુતજ્ઞાનનાં અજવાળા
૧૪૮
