________________
୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬ ચાલતી મિશનરી પ્રવૃત્તિઓ અંગે એ વાત કરી શકે છે.
વિશ્વ સાથેના મનુષ્ય સંબંધનાં એક પછી એક પાસાંને તેઓ ઉજાગર કરે છે. એ તત્ત્વજ્ઞાન સાથે મનોવિજ્ઞાનનો સંબંધ જોડી આપે છે, તો બીજી બાજુ સ્મૃતિના ચમત્કારની ઘટનાઓથી માંડીને આભામંડળની વાત કરે છે. વીરચંદ ગાંધીએ ભારતીય દર્શનોનો ઊંડો અભ્યાસ કર્યો હતો, પંરતુ એની સાથોસાથ એ સમયે જર્મની આદિ દેશોમાં પ્રાચ્યવિદ્યાના અભ્યાસીઓએ લખેલા અને સંશોધિત કરેલા ભારતના પ્રાચીન શાસ્ત્રગ્રંથો અને લેખોનો એટલો જ ઊંડો અભ્યાસ કર્યો હતો. એમના વક્તવ્યમાં એનો ઉપયોગ કરીને એને વધુ વિશદ બનાવતા હતા. પરિણામે તેઓ જેન તત્ત્વજ્ઞાનને અંગ્રેજી ભાષામાં એનાથી પૂર્ણપણે અપરિચિત શ્રોતાઓને સરળતાથી સમજાવી શક્યા.
ઈ.સ. ૧૯૧૧માં “જેન ફિલોસોફી' પ્રગટ થયા બાદ એમનું બીજું પુસ્તક ૧૯૧૩માં કર્મ ફિલોસોફી”ના નામે મળે છે. આ પુસ્તકમાં એમણે જૈન ધર્મના કર્મના તત્ત્વજ્ઞાનનો વિસ્તૃત પરિચય આપ્યો. એની પ્રથમ આવૃત્તિના સંપાદક ભગુભાઈ કારભારીને આ વિષયની સઘળી સામગ્રી લંડનના હર્બર્ટ વોરન પાસેથી મળી હતી. વીરચંદ ગાંધી હિંદુ ધર્મ અને જૈન ધર્મ બંનેના કર્મના સિદ્ધાંતો જાણતા હતા અને એના પરિણામે એમણે પ્રગટ કરેલા જૈન ધર્મના કર્મના તત્ત્વજ્ઞાન વિશેનો ગ્રંથ એક વૈજ્ઞાનિક અને પૃથક્કરણાત્મક રીતે પ્રવાહી અંગ્રેજી ભાષામાં લખાયેલો ગ્રંથ ગણાયો. આ પછી એમનો “યોગ ફિલોસોફી” નામનો ગ્રંથ પ્રગટ થયો., જેમાં યોગના ક્ષેત્રમાં એક નવો જ પ્રકાશ પડે છે. ભારતના રહસ્યવાદને દર્શાવીને શ્વાસનું વિજ્ઞાન, હિપ્નોટિઝમ, ગૂઢ વિદ્યા, આત્મ સંસ્કૃતિના વ્યાવહારિક નિયમો અને મેગ્નેટિઝમ, જેવા વિષયો પર તર્કબદ્ધ રજૂત કરે છે.
ઈ.સ.૧૯૭૦માં અપ્રગટ હસ્તપ્રત પરથી શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલયે વીરચુંદ ગાંધીનું “ધ સિસ્ટમ્સ ઑફ ઈન્ડિયન ફિલોસોફી'નું ડૉ. કે. કે. દીક્ષિતે સંપાદન કરેલા પુસ્તકનું પ્રકાશન કર્યું. આમાં એમણે સાંખ્ય, ન્યાય મીમાંસા, વેદાંત તેમજ બૌદ્ધ ધર્મ અને જૈન ધર્મના કેટલાક સિદ્ધાંતો વિશે કરેલું આલેખન મળે છે.
શ્રુતજ્ઞાનનાં અજવાળા
૮૯
