________________
୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬ અર્થઘટનામાં નવીનતા સાથે બુદ્ધિગમ્યતા વર્તાય છે. અવિચાર અર્થઘટન એમની સર્જકદ્યુતિને નિર્દેશ છે. એમણે અલંકારોનો વ્યાપક વિનિયોગ કર્યો છે. સાહિત્ય દ્વારા સમાજને પ્રેરણા આપવાનું એમનું લક્ષ્ય છે અને એમાં બહુધા સફળ થયા છે. થતાંય તેઓ ઉપદેશક લાગતા નથી. સાહિત્ય પ્રજામાં રંગીનતા કે રસિકતાનો વિચાર બહેલાવે એ એમને મંજૂર નથી. શકરાલ કહે છે - “મગધનો યોદ્ધો યુદ્ધનો થાક ઉતારવા બંસરી બજાવે, એ ભલે યોગ્ય લખાય પણ બંસરીનો નાદ એને રાષ્ટ્ર તરફ બેદરકાર બનાવે એ મને ન રુચે. મગધની રમણીઓ ભૂસે કાવ્યની છોળામાં ના હતી રહે પણ કાવ્યની મોહિની જીવનદ્રોહીની ન બનવી ઘટે. મગધનું સૈન્ય દિનપ્રતિમ બનતુ જતુ હોય પછી દિવસરાત ભલે કાવ્યચર્ચાના ધોધ વહેતો રહે જયભિખ્ખું સંસ્કાર, સંસ્કૃતિ ને સાહિત્યના સમન્વયને “રાષ્ટ્ર' તરીકે ઓળખાવે છે.
“વિક્રમાદિત્ય. હેમુ એ કલાના સત્યના નમૂના રૂપ નવલકથા છે. એમાં વિક્રમાદિત્ય અને શેરશાહ એ બન્નેના ચરિત્રનું ચિત્રણ થયું છે. હેમુ અને કુન્દનના સંવાદમાં ચિંતનને ચિંતા દેખાય છે. જયભિખ્ખું ભલે ઇતિહાસ કથા લખતા હોય, પરંતુ એ વર્તમાન સમાજ અને તેની સમસ્યાને બાજુએ મૂકતા નથી. એ એમની સમાજધર્મી સાહિત્યકારની છવી છે.
વાર્તાકાર તરીકે જયભિખુ પરંપરાના લેખક છે. “ઉપવન'થી પ્રારંભી “વેર અને પ્રીત' સુધીના એકવીસ વાર્તા સંગ્રહોમાં કુલ ૩૬૫ વાર્તાઓ મળે છે. જેમાંથી ૮ પુનરાવર્તિત થી હોઈ ૩૪૬ વાર્તાઓ પ્રાપ્ત થાય છે. વાર્તાઓમાં પણ જયભિખ્ખું જીવનધર્મ-રાષ્ટ્રધર્મી રહ્યા છે. વતન પ્રત્યે મહોબ્બત જાગે એ એમના ઉદ્દેશ છે. એમની વાર્તાઓમાંથી “જીવનસિંધુનો રય ઘૂઘવાટ' સંભળાય છે.
૧૯૨૧માં શ્રી૪ વિજયધર્મસૂરિજીના જીવનચરિત્રના લેખનથી જયભિખ્ખએ ચરિત્ર લખવાનું પ્રારંવ્યું તે પછી ચાર દાયકામાં એમણે કુલ ચોવીસ ચરિત્રોના પુસ્તકો આપ્યાં. એમણે લખેલાં ચરિત્રોમાં “શ્રી ચારિત્ર
શ્રુતજ્ઞાનનાં અજવાળા
૧ ૨૪
