________________
୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬ એમનું સાહિત્ય ઝડપથી અદશ્ય થી જવા પામ્યું હતું. એમના સામાયિક પત્રોના અંકો અને પુસ્તકો પણ નાશ પામ્યા હતાં. ૧૯૧૫ પછી તો જેનાહિતેચ્છુ 2માસિક બની ગયું. વાર્ષિક લવાજમના આઠઆના પણ ગ્રાહકો મોકલતા નહિ. પછી તો એ નિયમિત રીતે અનિયમિત પત્ર બની ગયું. ૧૯૧૯ થી ૧૯૨૧ની સાલનું ત્રણ વર્ષનું લવાજમ વસૂલ કરવા ૧૯૨૧ના જૂનમાં એમણે ચારસો પચાસ પાનાનો દળદાર અંક પ્રગટ કર્યો. ૫૦૦૦ ગ્રાહકોમાંથી માત્ર ૫૦૦નું જ લવાજમ આવ્યું એટલે રૂા. ૧૧૦૦/- જેટલું ટપાલખર્ચ વાડીલાલને ભોગવવું પડ્યું પરિણામે એમને ખૂબ નિરાશા થઈ, “જૈનહિતેચ્છુ બંધ કર્યું અને પોતે કલમ બ્રહ્મચર્ય વ્રત અંગીકાર કર્યું. એમનો દીકરો જર્મની હતો ત્યાં તેઓ જતા રહ્યા. પણ ત્યાંથી આવ્યા બાદ બીજા કેટલાંક દારણોસર કલમ બ્રહ્મચર્ય છોડવું પડ્યું અને “મસ્ત વિલાસ' ૧૯૨૬માં તેમજ “જેનદીક્ષા' ૧૯૨૯માં ઉપલબ્ધ થયાં.
અંતે, તત્ત્વજ્ઞ તરીકે વાડીલાલની દષ્ટિ રાજકીય, સામાજિક, ધાર્મિક અને આધ્યાત્મિક પરિબળો પર સ્થિર થયેલી છે, પરંપરા સાથે વિદ્રોહ એમની લાક્ષણિકતા રહી છે. તત્ત્વજ્ઞાન જેવા ગહન વિષયમાં એમનું આગવું દર્શન, અર્થઘટન અને આગવી સિદ્ધાંન્ત સ્થાપનાને લીધે એ સમયગાળાના ચિંતકો કરતાં વા.મો.શાહ જુદા જુદા તરી આવે છે. ઝવેરચંદ મેઘાણીએ એમને ચિંતન ગદ્યના જનક' કહીને બિરદાવ્યા છે તો બ.ક. ઠાકોરે નર્મદથી માંડીને ગુજરાતી ગદ્ય લેખકોમાં ઉત્તમ વિસ કોણ એ પ્રશ્નના જવાબમાં દસ નામ ગણાવ્યાં છે જેમાં છઠ્ઠા ક્રમે વાડીલાલ શાહને મૂક્યા છે. હિમતલાલ અંજારિયાએ એમને “ગુજરાતી ગદ્યના ઘડનારા' કહ્યા છે તો વિષ્ણુપ્રસાદ ત્રિવેદીને વાડીલાલના ચિંતનમાં ઊંડાણ અને સ્વતંત્રતા નજરે પડ્યાં છે. એમની શૈલીમાં પ્રવાહિતા અને ઓજસ છે એમ દર્શાવ્યું છે. આ ગદ્યસ્વામીને એમના જ એક વાક્યથી અથ-ઈતિ ઓળખીએ તે છે “મારું લખાણ એ મારા જીવનનો તરજૂઓ છે,'
શ્રુતજ્ઞાનનાં અજવાળા
૯૮
