________________
ગણવો પડે. આખો ગ્રંથ ૧૨૫૦ પાનાંનો છે જેમાં મહાવીર સ્વામીના સમયથી માંડીને સં. ૧૯૬૦ સુધીના શ્વેતામ્બર જૈનોના સાહિત્યનું કાલક્રમિક દિગ્દર્શન છે. આ ગ્રંથનું પ્રકાશન મુંબઈની જૈન શ્વેતામ્બર કૉન્ફરન્સ ઑફિસે ૧૯૩૩માં કર્યું હતું.
આ ગ્રંથમાં માત્ર શ્વેતામ્બરોના સાહિત્યને સમાવાયું છે એનું નિખાલસ કારણ આપતાં મોહનભાઈ લખે છે કે : “દિગમ્બરી સાહિત્યનો ઈતિહાસ ગુજરાતીમાં લખવા માટે મેં પ્રયત્ન કરી જોયો. પછી મને લાગ્યું કે કોઈ દિગંબર વિદ્વાન મહાશય જ તેને સંપૂર્ણ ન્યાય આપી શકે... તે કાર્ય સત્વર થઈ જાય તો.... બન્ને સંપ્રદાયોનું સાહિત્ય જનતા સમક્ષ મુકાતાં... સમસ્ત જૈન સાહિત્યનું મૂલ્ય અને સ્થાન આર્યસંસ્કૃતિ શું છે તે સ્પષ્ટ જણાઈ આવશે.’’
આ ગ્રંથમાં સંસ્કૃત-પ્રાકૃત-અપ્રભંશ અને ગુજરાતીમાં રચાયેલું જૈન સાહિત્ય, ઈતિહાસ કલા, સંઘ વ્યવસ્થા, સાધુ-શ્રાવક સંસ્થાઓ, જ્ઞાનભંડારો, તીર્થો વ.નો સમયાનુક્રમે પરિચય પ્રાપ્ત થાય છે. ગ્રંથના આરંભે ૫૫ પાનાંના વિસ્તૃત નિવેદનમાં આ ગ્રંથલેખન વિશેની સવિસ્તર માહિત અપાઈ છે.
મોહનભાઈએ આ ગ્રંથ આપ્યા પછી હીરાલાલ કાપડિયાનો જૈન સંસ્કૃત સાહિત્યનો ઈતિહાસ' તથા હિંદીમાં જૈન સાહિત્યના બૃહદ ઇતિહાસના ગ્રંથો પ્રગટ થવા છતાં મોહનભાઈના આ ગ્રંથની ઉપયોગિતા જરાયે ઓછી થઈ નથી.
પૂ. આચાર્યશ્રી મુનિચંદ્રસૂરિ સંપાદિત આ ગ્રંથની સંવર્ધિત નવી આવૃત્તિ ઈ. ૨૦૦૬માં આચાર્ય ૐકારસૂરિ જ્ઞાનમંદિર, સૂરત દ્વારા પ્રકાશિત થઈ છે.
આ ગ્રંથ કેવી રીતે લખાયો એનો પણ ઇતિહાસ છે. કનૈયાલાલ મુનશીએ ગુજરાતી સાહિત્યના બૃહદ ઇતિહાસની યોજના કરેલી. એમાં મધ્યકાલીન જૈન સાહિત્ય વિશેનું એક પ્રકરણ લખવાનું મોહનભાઈને સોંપાયેલું. પરંતુ, આરંભ કર્યા પછી એટલું લંબાણ થતું ગયું કે અંતે લેખનું સ્વરૂપ ગ્રંથમાં પલટાઈ ગયું.
શ્રુતજ્ઞાનનાં અજવાળા
૧૦૮
