________________
୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬
પૂજા સાહિત્ય - કવિનું પૂજા-સાહિત્ય જેનું અવલોકન હવે કરવામાં આવશે તે આજે પણ લોકોમાં પ્રચલિત છે. તેમનો યશોદેહ આ પ્રકારના સાહિત્યથી ઉજ્વલ છે અને તેમને ચિરંજીવ ખ્યાતિ અપાવે છે. તેમનું શબ્દ-લાલિત્ય અને રાગ વચ્ચે એટલો સુમેળ છે કે તેમની પૂજા એક વાર સાંભળીએ પછી તે ભૂલાતી નથી. પૂજાના કવિ તરીકે તેમનું સ્થાન તેમના સમકાલીનો પં. રૂપવિજયજી, પ. પદ્મવિજયજી શ્રી દીપવિજયજી, શ્રી વિજયલક્ષ્મીસૂરિ વગેરે કરતાં મૂઠી ઊંચેરુ છે. પૂજાઓની રચના સોળમી શતાબ્દિમાં શરૂ થઈ તે ઓગણીસમી સદીના અંતે – શ્રી વીરવિજયજીના સમયમાં ટોચે પહોંચી. પૂજાઓ દ્વારા કવિએ જેન જનતાને આનંદ સાથે તત્ત્વજ્ઞાનનો અમીરસ પિવડાવ્યો છે, તે કવિની વિશિષ્ટતા કહી શકાય. પૂજાની તેમની પ્રચલિત કૃતિઓ અષ્ટ પ્રકારી પૂજા (વિ.સં. ૧૮૫૮)માં બે દોહા પછી દરેક પૂજાની ઢાળ અસલ રાગમાં અને ગીત દેશી રાગમાં મૂકેલા છે. આઠ પ્રકારની પૂજા એટલે જલ, ચંદન, પુષ્પ, ધૂપ, દીપ, અક્ષત, નૈવેદ્ય અને ફળ-પૂજાઓ. પાંચમો દીપક પૂજાનું ગીત જોઈએ તો -
દીપ દીપતો રે, લોકાલોક પ્રમાણે એહવો દિવડો રે, પ્રગટે પદ નિર્વાણ, દીપ, દ્રવ્ય થકી દીપકની પૂજા કરતા દો ગતિ રોકે રે, પ્રભુ પડિમા આદર્શ કરીને આતમ રૂપ વિલોકો દીપ,
ચોસઠ પ્રકારી પૂજાની રચના (વિ.સં. ૧૮૭૪)માં આઠ કર્મોનું તત્ત્વજ્ઞાન પૂજા સાથે વણી લેવાયું છે. આઠ દ્રવ્યો વડે પૂજા સાથે બાવ લેખે આ પૂજાઓ ગાવામાં આવે છે. જુદી જુદી હકીકતો – જીરણ શેઠની ભાવના, પ્રભુવીરનાં બાળપણની પ્રસંગાવલિ નોંધપાત્ર છે. આઠમી ફૂલપૂજામાં વીર કુંવરનું હાલરડું કવિ કેવી હોશમાં લઈ આવ્યા છે –! વિર કુંવરની વાતડી કેને કહિયે, કેને કહિયે રે કેને કહિયે;
નવિ મંદિર બેસી રહિયે, સુકુમાર શરીર વીર એક જગ્યાએ કવિ કહે છે –
મન મંદિર આવો રે, કહું એક વાતલડી અજ્ઞાનીની સંગે રે, રમિયો રાતલડી
શ્રુતજ્ઞાનનાં અજવાળા
