________________
୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬ કૌશલ, વર્ણનવૈભવ, નાટ્યગીતાત્મક, ભાવાભિવ્યક્તિ, બુદ્ધિચાતુર્ય, અલંકારચાતુર્ય, પ્રાસચાતુર્ય, ધ્રુવનાવીન્ય, પદ્યમાન છટાવૈભવ, વગેરેનો આસ્વાદ લેવા જેવો છે. મધ્યકાલીન શુદ્ધ સાહિત્ય નહોતું પણ સંપૂર્ણ સાહિત્ય તો જરૂર હતું.”
શ્રાવક કવિ ઋષભદાસના કવિકર્મનો અભ્યાસ કરતા પૂર્વોક્ત બધા પાયા પ્રાપ્ત થાય છે. કવિ કાવ્યના ગુણ જાણતા હશે જેથી એમનાં કાવ્યોમાં એ ગુણો હીરાની જેમ ચમકે છે. એમનાં કાવ્યોમાં કાવ્યનાં અનેક અંગોનું સુંદર આયોજન થયું છે. જે એમના કવિત્વનું પ્રબળ પાસું છે એમની કવિત્વના કેટલાક ઊજળા પાસા આ પ્રમાણે છે.
કવિ ઋષભદાસનાં કાવ્યો ધાર્મિક છે તેથી પ્રશમ શાંતરસની પ્રચુરતા છે. છતાં ક્યાંક રસની રંગછટા પણ દેખાય છે. જેમ કે
જીવવિચાર રાસ'માં નરકના વર્ણનમાં બિભત્સ રસ અને દેવવનમાં અભૂત રસ છે.
કાવ્યગુણ - રસના સ્થાયી ધર્મ અને ઉપકારક તત્ત્વને ગુણ કહે છે. જે કાવ્યને રસાળ બનાવે છે. કાવ્યના ગુણ કેટલા હોય એ માટે મતમતાંતર છે પણ મુખ્ય ગુણ ત્રણ છે. માધુર્ય, ઓજ અને પ્રસાદ કવિની રચનાઓમાં ત્રણે ગુણનો પ્રયોગ થયો છે.
અલંકાર યોજના - કાવ્યની શોભાને વધારનાર તત્ત્વને અલંકાર કહેવાય છે. કવિએ પાંડિત્યના પ્રદર્શન માટે અલંકારી નથી વાપર્યા પણ સહજ જ અનુપ્રાસાદિ અલંકારી આવી ગયા છે. એમણે પોતાની અંલકાર યોજનામાં સ્વાભાવિકતા અને પ્રભાવોત્પાદકતાનો નિર્વાહ કરવામાં પૂર્ણ સફળતા મેળવી છે છતાં વ્રતવિચાર રાસ'ના સરસ્વતીવર્ણનમાં અલંકારોની પરંપરામાં એમનું અલંકાર પ્રધાન માનસ છતું થાય છે.
ભાષા શૈલી - સાદી, સરળ, મધુર, સંક્ષિપ્ત, રસાળ, સ્પષ્ટાર્થ શૈલી છે. કવિની રચનાઓ ભાષાની દૃષ્ટિએ વૈવિધ્યમયી છે. ગુજરાતીમાં રચાયેલી એમની રચનાઓમાં ગુજરાતી ઉપરાંત અન્ય ભાષાઓના શબ્દોનો પ્રયોગ પણ થયેલો છે.
શ્રુતજ્ઞાનનાં અજવાળા
