________________
୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬ પૌત્ર એ એમની વ્યક્તિત્વની કુંડળીમાં ઉચ્ચ સ્થાને રહેતા નવગ્રહો છે તો ભાષા પર પ્રભુત્વ, શબ્દોનું સામર્થ્ય અલંકારોનું આલેખન, રસનો રસથાળ, શબ્દ-શક્તિનો પ્રયોગ, કથાત્મક શૈલી, ઉપદેશાત્મક શૈલી, વર્ણનાત્મક શૈલી અને પ્રતિપાદક શૈલીએ એમની કવિત્વની કુંડળીમાં ઉચ્ચ સ્થાને રહેલા નવગ્રહો છે. જેને કારણે એમનું વ્યક્તિત્વ અને કવિત્વ ચિરસ્મરણીય બની ચોર પ્રસરી ગયું છે.
શ્રાવક કવિ ઋષભદાસનું કર્તુત્વ - સાહિત્યરસિક, શાસ્ત્રરસિક, ધાર્મિક-માર્મિક, સાત્ત્વિકતાત્ત્વિક, સાહિત્યના સર્જક, સવાયા શ્રાવક કવિ ઋષભદાસે જ્યારે જ્યારે કલમ ઉપાડી છે ત્યારે ત્યારે કાંઈને કાંઈક નવલું સર્જન સર્જાયું છે જેવા કે રાસ, ઢાલ ગીત, સ્તુતિ સ્તવન, સુભાષિત, સઝાય, ચૈત્યવંદન, ચોવીશી, નમસ્કાર, પદ, હરિયાળી, કવિત, હિતશિક્ષા, આલોચના, દૂહા, પૂજા, વેલિ, વિવાહલો, નવરસો વગેરે જે એમનાં વિશાળ કર્તુત્વની સાક્ષી પૂરે છે. “હિરવિજયસૂરિ રાસમાં જણાવ્યા મુજબ
તવન અઠાવન ચોત્રીસ રાસો, પુણ્ય પસાયો દીઈ બહુ સુખવાસો, ગીત સ્તુતિ નમસ્કાર બહુ કીધા, પુણ્ય માહિ લખી સાધુનિ દીધા
આ કડીમાં જણાવ્યા મુજબ ૫૮ સ્તવન, ૩૪ રાસ અનેક ગીતો, સ્તુતિ, નમસ્કાર વગેરેની રચના “હીરવિજયસૂરિ રાસ' પહેલા કરી હતી ત્યાર પછીની રચનાઓ તો અલગ અત્યાર સુધીની શોધખોળના પરિણામે કવિની કૂલ ચાલીસેક કૃતિઓ જાણવા મળી છે. આ ઉપરાંત ૩૩ બીજા સ્તવનો, ૩૨ નમસ્કાર, ૪૨ થોયો, ૪૦૦ સુભાષિતો, ૪૧ ગીત, ૫ હરિયાળી, કેટલીક બોધપ્રદ સક્ઝાયો વગેરે અનેક નાનીમોટી કૃતિઓ રચેલ છે.
એમના કર્તુત્વને બિરદાવતા કહી શકાય કે અક્ષરોનું અંકન કરનારા, શબ્દોના શોધક, શબ્દોના સ્વામી, શબ્દોના સર્જક, વિચારોને વાવનાર, અક્ષરોને બે હાથે ભેગા કરીને હજાર હાથે વહેચનાર શ્રાવક કવિ શ્રેષ્ઠ સર્જક હતા.
આમ ઋષભદાસની પર્યાયમાં સાહિત્યનો અમર વારસો પીરસનાર
શ્રુતજ્ઞાનનાં અજવાળા
