________________
୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬ પદાર્થજ્ઞાન, આયુર્વેદ નિપુણતા, જ્યોતિષ શાસ્ત્ર, સ્વપ્ન શાસ્ત્ર, શુકન શાસ્ત્ર, સામુદ્રિક શાસ્ત્ર, આ ઉપરાંત રાજનિતી, કૂટનીતિ, યુદ્ધનીતિ વગેરે તેમ જ વિવિધ સંગ્રહોનું પણ જ્ઞાન હતું જે એમની સૂક્ષ્માતિસૂક્ષ્મ જાણકારીને પુષ્ટ કરે છે.
કવિત્વ શક્તિ - કુમારપાળના રઝળપાટનો વિસ્તૃત ચિત્તાર, સિદ્ધરાજની ચિતાનું વર્ણન વગેરેમાં એમની ઉત્તમ કવિત્વશક્તિનો પરિચય મળે છે. ડૉ. ઉષાબેન શેઠના મતે “શ્રાવક કવિ ઝષભદાસ માત્ર રાસકાર નથી, કલાકાર અને કવિ પણ છે. કેટલાંક પ્રાચીન અને મધ્યકાલીન રાસમાં કવિતા શોઝી પણ જડતી નથી જ્યારે ઋષભદાસના ઘણાં કાવ્યો કવિતાસભર છે.”
આ અવતરણ કવિની ઉત્તમ કવિત્વ શક્તિને બિરદાવે છે.
આ ઉપરાંત એમની કૃતિઓમાં ચીવટ અને ચોકસાઈ નોતરે છે. ગુરૂ પરંપરા અને પિતૃવંશ તથા એમનું પોતાનું વર્ણ એમની કૃતિઓમાંથી પ્રાપ્ત થાય છે એ એમની ચીવટનું અમીટ ઉદાહરણ છે. કવિનો ગુરૂવાર પ્રત્યેનો પ્રેમ પણ ઉલ્લેખનીય છે. જૈન ગૂર્જર કવિઓ'માં ૨૫ કૃતિના આદિ અંત છે. એમાંથી ૧૬ કૃતિઓ ગુરૂવારે રચી છે. “કુમારપાળ રાસ'માં વાર ગુરૂ ગુણ ભર્યો' કહીને ગુરુવારનું મહત્વ આલેખ્યું છે. તેમ જ એમની બધી કૃતિઓ પ્રાયઃ ખંભાતમાં જ રચાઈ છે. જેનો સંબાવતી તરીકે પણ ઉલ્લેખ છે. સને ૧૬૮૨ની સાલમાં એમણે પાંચ રાસાકૃતિઓ રચીને વિક્રમ સર્યો છે. જે એમનો શ્રેષ્ઠ સર્જનકાળ કહી શકાય. પાદટીપને આધારે એમની નાનામાં નાની રાસકૃતિ “આર્દ્રકુમારનો રાસ” ૯૭ ગાથાની છે. અને મોટામાં મોટી કૃતિ “હરીવિજયસૂરિ રાસ' લગભગ ૬૫૦૦ ગાથાની છે.
આમ શ્રાવક કવિ ઋષભદાસનું કવિત્વ એમનાં કાવ્યોમાં સોળે કળાએ ખીલ્યું છે. આમ સમગ્રત્યા વિચારતા ખ્યાલ આવે છે કે
સમૃદ્ધ ગૃહસ્થ, શ્રેષ્ઠ, શ્રાવક, સમર્થ સાહિત્યકાર, આજ્ઞાંકિત પુત્ર, ગૌરવશાળી વત્સલ પિતા, આદર્શ શિષ્ય, આદર્શ શિક્ષક અને આદર્શ
શ્રુતજ્ઞાનનાં અજવાળા
૭૦
