________________
e se e pe
ભારતીય ગરિમાનું પ્રતીક શ્રી વીરચંદ ગાંધી
0 9 0 0 0 0 90 9
॥ પદ્મશ્રી ડૉ. કુમારપાળ દેસાઈ
કાળનું સતત ફરતું ચક્ર પણ કેટેલીક ઘટના અને વિભૂતિઓને લોપી શકતું નથી. કેટલાય વંટોળ પસાર થઈ જાય તેમ છતાં સમયની રેતી પર પડેલા એ પગલા ભૂંસાઈ શકતા નથી. આવી એક વિરલ પ્રતિભા હતી શ્રી વીરચંદ રાઘવજી ગાંધીની.
એમનો જન્મ સૌરાષ્ટ્રની દક્ષિણે ગોહિલવાડના ભાવનગર શહેરથી આશરે ૧૦૦ કિ.મી. દૂર આવેલા મહુવામાં વીશા શ્રીમાળી જ્ઞાતિમાં ઈ. સ. ૧૮૬૪ની ૨૫ મી ઑગસ્ટે (વિ.સં. ૧૯૨૦ શ્રાવણ વદ ૯) ગરીબ પણ કુલીન કુટુંબમાં થયો. એમના પિતા રાઘવજીભાઈ મહુવામાં સોનીનું કામ કરતા હતા, એથીય વિશેષ એક ઉત્તમ શ્રાવકને છાજે એવું જીવન જીવતા હતા. તેઓ હંમેશાં ઉકાળેલું પાણી પીતા અને સચિત વસ્તુઓનો એમણે આજીવન ત્યાગ કર્યો હતો. એમની ઊંડી ધર્મદ્રષ્ટિને કારણે જ મૃત્યુ સમયે પ્રચલિત રડવા ફૂટવાના રિવાજનો એમણે વિરોધ કર્યો હતો, એટલું જ નહીં પણ પોતે આ રુઢિને તિલાંજલિ આપી હતી.
વીરચંદ ગાંધીએ મહુવામાં પ્રાથમિક શિક્ષણ મેળવ્યું. વીરચંદ ગાંધી વ્યાખ્યાનશ્રવણ નિમિત્તે નિયમિત ઉપાશ્રયે જતા હતા. આઠ વર્ષની વયે ઉપાશ્રયની ભીંત પર દોરાયેલુ મધુબિંદુનું ચિત્ર એમની સ્મૃતિમાં એવું જડાઈ ગયું કે અમેરિકામાં પ્રવચન આપતી વખતે એનો ઉલ્લેખ કરતા હતા અને એ ચિત્રનો મર્મ સમજાવતા હતા.
મહુવામાં માધ્યમિક અભ્યાસ કરવાની સગવડ નહોતી તેથી મહુવાના એ વખતના ઈન્સ્પેક્ટર અને આચાર્યએ આ તેજસ્વી વિદ્યાર્થી અભ્યાસમાં પ્રગતિ સાધે તે માટે અભ્યાસાર્થે ભાવનગર જવાની સલાહ આપી. વીરચંદ ગાંધીના પિતા રાઘવજીભાઈ પરિવર્તન પામતા સમયના પારખુ હતા. ભાવનગર શહેરમાં એ સમયે નિવાસ માટે છાત્રાલયની સગવડ નહોતી, તેથી રાઘવજીભાઈ અને માનબાઈ વીરચંદભાઈને અંગ્રેજી શિક્ષણ પ્રાપ્ત
શ્રુતજ્ઞાનનાં અજવાળા
૭૩
