________________
Regd. With Registrar of Newspapers for India No. R. N. 1.6067/57 Posted at Patrika Channel sorting office Mumbai-400 001
Licence to post without prepayment No. 271 ૦ વર્ષ: (૫) + ૧૬૦ અંક: ૩
- ૧૬ માર્ચ, ૨૦૦૫ ૦ ૦ Regd. No. TECH / 47-890 MB] | 2003-2005 • શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘનું માસિક મુખપત્ર
પ્રભુ& QUO6i
• • પ્રબુદ્ધ જીવન પાક્ષિક ૧૯૩૯થી ૧૯૮૯ ૫૦ વર્ષ • • વાર્ષિક લવાજમ રૂ.૧૦૦-૦ ૦ છૂટક નકલ રૂા. ૧૦-૦ ૦ તંત્રી : રમણલાલ ચી. શાહ
સહતંત્રી : ધનવંત તિ. શાહ
સ્વ. કવિ બાદરાયણ
કવિ બાદરાયણ એટલે ભાનુશંકર બાબરભાઈ વ્યાસ. એમનું આ એમ.એ.ના વિદ્યાર્થી હતા. એલ્ફિન્સ્ટન અને ઝેવિયર્સ કૉલેજમાં ત્યારે જન્મશતાબ્દી વર્ષ છે.
ગુજરાતી વિષયના પ્રાધ્યાપકોની નિમણૂંક થઈ હતી. કવિ બાદરાયણનું જીવન એટલે ચડતી, પડતી અને ફરી પાછી ૧૯૩૮-૪૦ની આ વાત છે. ચડતીનું જીવન.
યુનિવર્સિટીનું એમ.એ.નું માનાઈ કાર્ય પૂરું થતાં બાદરાયણે બે ભાનુશંકર વ્યાસનો જન્મ ઈ. સ. ૧૯૦૫માં મોરબીમાં (કે ઠેકાણે અધ્યાપક તરીકે પાર્ટ ટાઈમ નોકરી સ્વીકારી. એક મુંબઈમાં કચ્છમાં આધોઈમાં ?) થયો હતો. તેમણે પ્રાથમિક અને માધ્યમિક બોરાબજારમાં કબીબાઈ હાઈસ્કૂલમાં સંસ્કૃતના શિક્ષક તરીકે અને શિક્ષણ મોરબી લીધું હતું અને ત્યારે મોરબીમાં હાઈસ્કૂલની સગવડ ઝેવિયર્સ કોલેજમાં ગુજરાતી વિષયના પ્રાધ્યાપક તરીકે. બાદરાયણ ન હોવાથી તેઓ રાજકોટ ગયા હતા અને ત્યાંની ઓફ્રેડ ત્યારે કાવ્યો લખતાં, કવિ સંમેલનમાં જતા. રેડિયો પર નાટકોમાં હાઈસ્કૂલમાંથી મેટ્રિક પાસ થયા હતા. વિદ્યાર્થી તરીકે તેઓ તેજસ્વી ભાગ લેતા. એમનો અવાજ બુલંદ હતો અને ઉચ્ચારો સ્પષ્ટ હતા. તેઓ હતા એટલે ત્યાર પછી તેઓ કૉલેજના અભ્યાસ માટે મુંબઈ આવ્યા અભિનયકલામાં નિપુણ હતા. મધુર કંઠે તેઓ ગીતો રજૂ કરતા. તેમની હતા. તેઓ એલ્ફિન્સ્ટન કૉલેજમાંથી સંસ્કૃત વિષય સાથે બી.એ. કાયા પડછંદ, ચાલ છટાદાર, તેમનો વર્ણ ઉજળો, પ્રભાવશાળી થયા હતા અને ત્યાર પછી ૧૯૩૦ માં ગુજરાતી અને સંસ્કૃત વિષય મુખમુદ્રા, પાન ખાવાની ટેવને લીધે હોઠ હંમેશાં લાલ રહેતા. તેઓ સાથે એમ.એ. થયા હતા. એમ.એ.માં તેઓ નરસિંહરાવ દિવેટિયાના હસમુખા, મળતાવડા અને નિરભિમાની હતા. એ દિવસોમાં મુંબઈના વિદ્યાર્થી હતા. '
ગુજરાતી સમાજમાં બાદરાયણનું નામ બહુ મોટું હતું. ત્યાર પછી એમણે વકીલાતના વિષયનો અભ્યાસ કરી બાદરાયણ જીવ્યા ત્યાં સુધી ખાદી પહેરતા. તેઓ સફેદ ખાદીનાં એલ.એલ.બી.ની ડિગ્રી મેળવી હતી.
કોટ અને પેન્ટ પહેરતા અને ટાઈ પણ ઘણુંખરું સફેદ પહેરતા. પણ આઝાદી પૂર્વે મુંબઈ યુનિવર્સિટીનું ક્ષેત્ર એટલે આખો મુંબઈ એમને વધારે ફાવતો પહેરવેશ તે પહેરણ અને ધોતિયું હતાં. જાહેર ઈલાકો (પ્રેસિડન્સી), ઠેઠ કરાંચીથી કર્ણાટકમાં ધારવાડ સુધી. આજે સભાઓમાં તેઓ પહેરણ-ધોતિયું પહેરીને આવતા. (એ કાળના જે એસ.એસ.સી.ની પરીક્ષા છે તે ત્યારે મેટ્રિકની પરીક્ષા કહેવાતી. ઘણાં અધ્યાપકો ઘરે ધોતિયું પહેરતા.) સમગ્ર ઈલાકામાં મેટ્રિકની પરીક્ષા પણ યુનિવર્સિટી લેતી. ત્યારે કૉલેજ મુંબઈની ઝેવિયર્સ કૉલેજમાં ગુજરાતીના અધ્યાપક તરીકે
અને યુનિવર્સિટીમાં ગુજરાતીનો વિષય ઘણો મોડો દાખલ થયો નિમણૂંક થઈ ત્યારે પ્રો. ગૌરીપ્રસાદ ઝાલા, જે ત્યાં સંસ્કૃત શીખવતા • હતો. વળી આ વિષય દાખલ કરવાનો ક્રમ પણ વિપરીત હતો. પહેલાં હતા તેમને પણ ગુજરાતી શીખવવાનું સોંપાયું હતું. બાદરાયણ
એમ.એ.માં ગુજરાતી વિષય દાખલ થયો, ત્યાર પછી બી.એ. માં ફર્સ્ટ ઈયર, ઈન્ટર અને બી.એ.માં ગુજરાતી શીખવતા. એ દિવસોમાં અને ત્યાર પછી ઈન્ટરમાં અને પછી ફસ્ટ ઈયરમાં. ત્યારે ગુજરાતી બી.એ.માં ગુજરાતી વિષય લેવાનો પ્રવાહ હતો. બાદરાયણના વિષયનાં પ્રશ્નપત્રો ઇંગ્લિશમાં છપાતા અને વિદ્યાર્થીઓ જવાબ પણ તેજસ્વી વિદ્યાર્થીઓમાં ભગવાનદાસ ભૂખણવાળા, લલિત દલાલ, ઇંગ્લિશમાં લખતા (સંસ્કૃતની જેમ). નરસિંહ દિવેટિયા આસિસ્ટન્ટ માલતીબહેન (પછીથી શ્રી દામુભાઈ ઝવેરીનાં ધર્મપત્ની) ગિજુભાઈ કલેકટર તરીકે નિવૃત્ત થયા એટલે મુંબઈ યુનિવર્સિટી તરફથી વ્યાસ, મધુકર રાંદેરિયા, પ્રવીણચંદ્ર રૂપારેલ, હસમુખ શુકલ, એલ્ફિન્સ્ટન કૉલેજમાં એમ.એ.ના ગુજરાતી વિષય માટે એમની કંચનલાલ તલસાણિયા, મોહન સૂચક, રમણ કોઠારી, ડૉ. જયશેખર નિમણૂંક થઈ. નરસિંહરાવના ઘણા વિદ્યાર્થીઓમાં ચંદ્રવદન મહેતા, ઝવેરી, સુશીલા વાંકાવાળા, અમર જરીવાલા વગેરે હતા. બીજાં પણ સુદરજી બેટાઈ, કાંતિલાલ વ્યાસ, રમણ વકીલ, અમીદાસ કાણકિયા, કેટલાંક નામો હશે ! બાદરાયણ વગેરે જાણીતા હતા. નરસિંહરાવે પોતાના ઘણા ૧૯૪૪માં મુંબઈમાં બાબુ પનાલાલ હાઈસ્કૂલમાંથી હું મેટ્રિક વિદ્યાર્થીઓને પ્રેરણા કરીને કવિતા લખતા કરી દીધા હતા. પાસ થયો હતો. ત્યારે ફર્સ્ટ કલાસ બહુ ઓછા વિદ્યાર્થીઓને મળતો,
નરસિંહરાવ નિવૃત્ત થયા ત્યારે એમની જગ્યાએ ગુજરાતી વિષય પણ સદ્ભાગ્યે મને ફર્સ્ટ કલાસ મળ્યો હતો. એ જમાનામાં સાથે એમ.એ. થયેલા બાદરાયણની એમ.એ.ના અધ્યાપક તરીકે એલ્ફિન્સ્ટન કૉલેજ એક નંબરની કૉલેજ ગણાતી એટલે મેં એમાં નિમણૂંક થઈ હતી. ભગવાનદાસ ભૂખણવાળા વગેરે ત્યારે એમના પ્રવેશ મેળવવા માટે ફોર્મ ભર્યું હતું. પરંતુ સ્કૂલમાં ગયો ત્યારે
