________________
૧૬ મે, ૨૦૦૫
પ્રબુદ્ધ જીવન
કાર્યોમાં મુખ્ય તીર્થયાત્રા જ કહેવાય છે. દાનાદિક સર્વ ધર્મ પણ હું તીર્થમાં જ સમાઈ જાય છે. વળી તીર્થ બંધાવવાથી ધર્મસંપત્તિ કચાશકારક થાય છે. કારણ કે, યુ-શેરડીના ખેતરમાં વરસવામી શું પાછી માધુર્યદાયક ને થાય ? એકો પણ શુક્રિયાન પુરૂષ તીર્થયાત્રા કરવાથી કલ્યાણ મેળવે છે.
મુનિધર્મ :
હસ્તછંદ, શિરચ્છેદ અને શૂલારોપણ વગેરે વધ, બંધન ક્રિયાઓ
માર્ગમાં પગે ચાલવું એ મુનિઓનો ધર્મ છે, કારણ કે તેઓ ચોરીનું ફલ છે; એમ જાણી સ્થૂળ ચોરીનો ત્યાગ કરવો. વધ કરવાથી પ્રાણીઓના રક્ષક હોય છે. જીવવ્યવહારી અને
સૂક્ષ્મ :
જીવો વ્યવહારી અને અવ્યહારી એમ બે પ્રકારના છે. સર્વે વ્યવહારો જીવ સૂક્ષ્મ શૌય છે અને અવ્યવહારી છો નિોદ જ હોય છે. તે જીવી સકર્મ હોવાથી સંસારી હોય છે અને કર્મોનો સર્વથા
જ
પણ ચોરી અધિક ગણાય છે, કારણ કે, મા૨વાથી એક જ પ્રાણી મરે છે પણ ધન ચો૨વાથી તો બહુ ક્ષુધા વડે સમસ્ત કુટુંબ મરી જાય છે. અનુષ્ઠ પ્રાશ આપીને પણ દ્રવ્યનું રક્ષણ કરે છે. માટે વિવેકી પુરુષ પ્રાણથી પણ ને અધિક જાણી સર્વથા ચોરી કરવી નહિ. તેમજ ચિાલ પોતાની કુશલવૃદ્ધિ ઇચ્છનાર બુદ્ધિમાન પુરુપે કાલકૂટની માફક પ્રાણાપહારી ચોર્યવૃત્તિ ક૨વી નહિ. પરસ્ત્રી સંગતિ અને વારાંગના :
ક્ષય થવાથી કાંતમનોહર લોકાંતમાં વિશ્રાંતિ પામેલા અને અનંત
મ
દુષ્કીર્તિ, નપુંસકતા અને દ્રવ્યહાનિ એ અબ્રહ્મમૈથુનનું ફલ છે, એમ જાણી બુદ્ધિમાન પુરુષ પોતાની સ્ત્રી ઉપર પ્રીતિ કરે, પણ જે પુરુષ જિતેન્દ્રિય થઈ શીલવ્રત પાળે છે તેના ગુણો વડે ફલન થયેલી હોય તેમ સુક્તથી પોતે આવી તેને વરે છે. પોતાની, પારડી, વેશ્યા અને કન્યા એમ એકંદર ચાર સ્ત્રીઓની ચાર જાતિ હોય છે. તેમાંથી સત્પુરુષોએ પોતાની સ્ત્રીનું જ સેવન કરવું. બાકીની સ્ત્રીઓને પોતાની માતા સમાન હંમેશાં જાણવી. કામ વડે અંધ બની જેઓ પ૨ સ્ત્રી સેવે છે તેઓ આગળ નરક સ્થાનમાં અગ્નિથી તપાવેલી લોઢાની પૂતળીઓને દેખતા નથી. જે સ્ત્રી પોતાનો જમો હાથ આપીને પણ પોતાના પતિનો ત્યાગ કરે છે, દાસી સમાન શીલથી ભ્રષ્ટ થયેલી તે સ્ત્રી ઉપર પ્રેમ કેવી રીતે થાય ? ક્ષણ માત્ર તાપ કરનારી અગ્નિ જવાલાનો આશ્રય કરવી સારી, પરંતુ ખ વમાં તપાવનારી આ પરસ્ત્રીની સંગતિ સારી ની. પતિને દુઃખ દેનાર અને પિતબાંધવનો નાશ કરનાર જેને ધા નથી, તેવી પરસ્ત્રીનો અનર્થકારી શસ્ત્રી–કટારની માફક સ્પર્શ પણ કરવો નહિ. તેમજ નિશ્વાસથી દર્પણ જેમ જેમના આલિંગનથી નિર્મલ એવો પણ કુલાચાર મલિન થાય છે તે વારાંગનાઓને પણ સર્વથો ત્યાગ કરવો. વળી તેમનું મન એટલું ચંચલ છે કે પ્રાસાદની ધ્વજ, કુશ દર્ષના અગ્રભાગમાં રહેલું જળ, વીજળીનો ચમકાર, ગજેન્દ્રનો કાન, ખલની પ્રકૃતિ, પર્વતમાંથી નીકળતું પૂર, લક્ષ્મી અને વાનરકીડા એ બધાની અંગતા એકઠી કરીને વિધિએ વૈશ્યાઓનું હૃદય બનાવ્યું હશે, એમ હું માનું છું. કારણ કે, જાકિથી પણ તે ઘણું ચંચળ હોય છે. માટે એમનો સમાગમ કોઈ દિવસ કરવો નહિ, હાસ્ય કરીને, રૂદન કરીને અને કોટી કોટી ફૂટ વચન બોલીને પણ જે સર્વસ્વ છીનવી લે છે તે વેશ્યા ઉ૫૨ કેવી રીતે પ્રીતિ થાય ? વળી હૃદયમાં વિષ, વાણીમાં અમૃત, નેત્રમાં આંસુ અને મુખમાં હાસ્યને ધારણ કરતી જેઓ બીજાઓને છેતરવામાં જ તૈયાર હોય છે, તે વારાંગનાઓનો સર્વથા ત્યાગ કરવો. એ પ્રમાણે કામાંધ થયેલા કોઇપણ પુરુષે કન્યા સાથે પણ ભૌગની ઈચ્છા કરવી નહિ. દ્વારકા કે, જે કન્યાના ભાગથી દુર્તિ અને પાપ પણ બહુ પ્રગટ થાય છે. માટે પરસ્ત્રી વગેરેનો ત્યાગ કરી શુદ્ધ બ્રહ્મચર્ય વ્રત પાળવું, જેના પ્રભાવથી દેવતાઓ પણ દાસપણું ધારણ કરે છે.
.
ચતુષ્ટયથી સિદ્ધ થયેલા જીવો મુક્ત થાય છે. ચિદાનંદમય અક્ષયસુખને મુક્ત જીવ અનુભવે છે તે સુખને બુદ્ધિમાન પુરુપી પણ કોઈ સમયે કહી શકતા નથી.
મોક્ષ :
છે.
આ
શ્રી જિનેન્દ્રોએ નિઃશેષ કર્મથી મુક્ત થવું તેને મોક્ષ કર્યો અને તે મોક્ષ ખરેખર કેવળજ્ઞાની આત્માઓનો જ થાય છે. જગતમાં સર્વથા દુ:ખના નાશ વર્ડ જે શાશ્વત સુખ મેળવે છે તે મોક્ષ સર્વને પ્રિય હોય છે.
ચાતુર્માસ-ધર્મ :
વિવેકી પુરુર્ષાએ વર્ષાઋતુમાં પોતાના સ્થાનમાંથી બહાર જવું નહીં, કારણ કે, વર્ષાઋતુમાં બહુ પાણીને લીધે સર્વ પૃથ્વી જીવાકુલ થાય છે. તે પર ઉન્મત્ત પાડાની માફક પરિભ્રમણ કરતો માણસ જીવોને હણે છે. મિથ્યાત્વીઓ પણ જીવરક્ષા માટે કહે છે કે ડાહ્યો માણસ એક ગાઉ ચાલે અને ચાતુર્માસ એક સ્થાનમાં રહે. દવાધર્મ-પુણ્યનું મૂળ
અંકુરના ઉત્તમ બીજની માફક પુણ્યનું મૂળ દયા છે, પૃથ્વી આદિકની માફક સત્ય વગેરે તેને સહાય આપનાર છે. દીન, હણાતા અને ભયમાં આવી પડેલા પ્રાણીઓનું પોતાના પ્રાણની માફક રક્ષણ કરવું તે કારુણ્ય વાધર્મ કહેવાય છે. કલ્યાણરૂપી વલીઓની કંદ સર્વ વ્રત સંપદાઓના પ્રાણ સમાન અને સંસાર સમુદ્રની નૌકા પણ દયા કરેલી છે. તેમ જ આ દુનિયામાં અદ્ભુત વૈભવદાયક યાધર્મ કહેલો છે. વળી તે દયા મનુષ્યને દીર્ધાયુષ્ય આપે છે, શરીરને આરોગ્ય આપે છે, દેવાંગનાઓને ભોગવવા લાયક ભાગ્ય આવે છે, તેમજ જગતમાં ઉત્તમ પ્રકારના ગુણ, અખંડિત બળ, સમૃદ્ધમય રાજ્ય, ચંદ્રસમાન ઉજ્જવલ યશ અને છેવટે સ્વર્ગ તથા મોક્ષસંપત્તિ આપે છે. આ દયાધર્મ સર્વ લોકોને સંમત છે. કેવળ જેનો જ માને છે એમ નથી. પરતીપિંકી પણ દાધર્મને સ્વીકારે છે. વળી તેઓ કહે છે: ‘એક તરફ પૃથ્વીરૂપ સર્વ દક્ષિણાવાળા સર્વે યજ્ઞો અને અન્ય બાજુએ ભયમાં આવી પડેલા પ્રાણીનો બચાવ કરવો તે બંને સમાન છે.’ તેઓ એમ પણ કહે છે ‘હે ભારત ! પ્રાણીઓની દયા જે કાર્ય કરે છે તે સર્વ વેદ, સર્વે યજ્ઞ અને સર્વે તીર્થાભિષેકો પણ કરી શકતા
નથી.
સત્ય-કુકર્મ 1
આર્લોકમાં અપ્રતિષ્ઠાદિ અને પક્ષી જન્માંતરમાં મૂકત્વ આદિ દોષો એ અસત્યનું ફળ છે એમ જાણી ધર્મિષ્ઠ પુરુષ સ્થૂલ અસત્યનો ત્યાગ કરવો. અંધકારમાં દીવો, સમુદ્રમાં વહાણ, શીતકાળમાં અગ્નિ, અને રોગમાં ઔષધ એમ દરેકનો ઉપાય હોય છે. પરંતુ
અસત્યવાદીની કોઈ પ્રતિક્રિયા નથી. અન્ય અસત્ય બોલવાથી પણ પ્રાણી દુર્ગતિમાં જાય છે, તો ધર્મ સંબંધી અસત્યભાષી માણસ કોણ જાશે કઈ ગતિમાં જશે ? માટે કુકર્મની માફક અગત્યની સર્વથા ત્યાગ કરી વિશ્વાસાદિક ચુર્ણાનું સ્થાનભૂત સત્યનો જ આશ્રય કરવો. ચોરીની વૃત્તિ ઃ
અપરિગ્રહ-સંતોષવૃત્તિ :
માથે પરિગ્રહ વધારવી તે પાપના વ્યાપારનું કારણ છે અને તે પાપ વ્યાપાર દુ:ખતરુનું મૂળ છે. માટે બુદ્ધિમાન પુરુષે જેમ બને તેમ પરિગ્રહની અપના કરવી. ઘણા મોટા પરિમાં થર્ડ સ્થૂળ સ્વરૂપને
'
