________________
પ્રબુદ્ધ જીવન
શ્રી ચિદાનંદજી રચિત અવધૂ નિરપક્ષ વિરલા કોઈ
D સુમનભાઈ એમ. શાહ
પ્રવર્તમાન પકાળમાં ચીતરાગ ભગવન પ્રીન સાધુપ આંતર-બાહ્યદશામાં ધરાવનાર મહાત્માની અછત વર્તાય છે. જેઓને સ્યાદ્વાદ રગેરગે વર્તે છે, જેઓ પક્ષપાત રહિત છે અને જેઓના મન-વચન-કાયાદિ યોગ માત્ર સંયમના હેતુથી વર્તે છે, એવા સાધુપુરુષની દશા કેવી હોવી ઘટે અથવા તેઓમાં કેવા ગુણો પ્રગટપણે વર્તે તેનો સામાન્ય પરિચય પ્રસ્તુત પદના રચયિતા શ્રી ચિદાનંદજીએ પ્રકાશિત કરેલ છે. હવે પદનો ગાથાવાર ભાવાર્થ જોઈએ.
અવધૂ નિરપક્ષ વિરલા કોઈ, દેખ્યા જગ સહું જોઈ. અવધૂ સમરસ ભાવ ભલા ચિત્ત જાકે, થાપ ઉથાપ ન હોઈ; અવિનાશી કે ઘર કી બાતેં, જાનેગે નર સોઈ. અવધૂ નિરપેક્ષ વિરલા કોઈ... ૧ વર્તમાન કાળમાં નિઃસ્પૃહી અને પક્ષપાત રહિત સાધુપુરુષ જગતમાં જડવા અતિ દુર્લભ જણાય છે. અથવા કોઈ અવધૂત અને નિરાળા સંતપુરુષ વિરલ હોય છે. આવા સત્પુરુષનું અંતરંગ સમતારસથી ભરપૂર હોય છે. તેઓની ચિત્તવૃત્તિઓ શુદ્ધઉપયોગમય અને ધ્યેયલક્ષી હોય છે. તેઓ પોતાના દૃષ્ટિબિંદુ કે મંતવ્યના મંડનમાં કે અન્ય મતના ખંડનમાં પડતા નથી. આવા પુરુષો મધ્યસ્થ ભાવે રહે છે અને તર્ક-વિતર્કથી અળગા રહે છે. તેઓ પ્રતિકૂળ સંજોગો કે અનુપયોગી પ્રસંગોમાં તટસ્થતા જાળવી રાખે છે. આવા જ્ઞાની પુરુષો પરમાત્માના શુદ્ધ સ્વરૂપને યથાર્થપણે જાણી શકે છે, અને તેઓના સંપર્કમાં આવતા ભવ્યજનોના આત્મકલ્યાણમાં ઉપયોગી નીવડે છે. જે આત્માર્થીને આવા સત્પુરુષનો મેળાપ થાય છે, તેને સહજપણે શ્રદ્ધા ઉત્પન્ન થાય છે.
રાયચંકમેં ભેદ ન જાને, કનક ઉપલ સમ લેખે;
નારી નાગણી કો નહીં પરિચય, તો શિવ મંદિર દેખે.
અવધૂ નિરા વિરલા કોઈ... ૨ જ્ઞાનીપુરુષ પોતાના સંસર્ગમાં આવતા સઘળા ભક્તજનો પ્રત્યે ભેદભાવ રહિત હિતોપદેશ આપે છે, અથવા તેઓના સાન્નિધ્યમાં આવતા સર્વજનો પ્રત્યે સરખી કરુણાદૃષ્ટિ રાખી આત્મકલ્યાણમાં ઉપયોગી નીવડે છે. રાજા કે રંક અથવા તવંગર કે ગરીબ વચ્ચે જ્ઞાનીપુરુષ ભેદભાવ રાખતા નથી. તેમ જ સોનું કે પત્થરને સમાન લેખવે છે એટલે સુવર્ણને જોઈ લલચાતા નથી કે સામાન્ય ગણાતી વસ્તુઓ પ્રત્યે તેઓને તિરસ્કાર હોતો નથી. સત્પુરુષો વિષયાસક્તિ કે વિકાર કરનારી વ્યક્તિઓનો પરિચય ટાળે છે. અથવા સંજોગવશાત્ વિષય-વિકાર કરનારી વ્યક્તિઓનો પરિચય ટાળી શકાય નહીં તો સત્પુરુષો તેઓ પ્રત્યે અદ્વેષપણે ઉદાસીન ભાવે રહે છે. આવા સત્પુરુષો કે જ્ઞાનીપુરુષો આત્માના અનુસાશનમાં રહી સંયમી જીવન વ્યતીત કરતાં મુક્તિમાર્ગના અધિકારી નીવડે છે.
નિંદા અતિ શ્રવણ સુણીને, હર્ષ શોક વિ આવી. તે જામેં જોગીામ પૂરા, નિત્ય ચઢતે ગુણાકારો.
અવધૂ નિરપક્ષ વિરલા કોઈ...૩
૧૬જુલાઈ, ૨૦૦૫
કોઈ ભક્તજન પુરુષ કે શાની પુરુષની પ્રશંસા કે સ્તુતિ કરે તો તેનાથી સાધુપુરુષને કોઈપણ પ્રકા૨નો હર્ષ કે આવી વ્યક્તિ પરત્વે રાગ થતો નથી. એવી જ રીતે કોઈ વિરોધી મંતવ્ય ધરાવનાર વ્યક્તિ સાધુપુરુષની નિંદા કરે તો તે અંગે તેઓને શોક કે દ્વેષ થતો નથી. ટૂંકમાં લૌકિક માન્યતા મુજબ હર્ષ કે શોકના પ્રસંગો વખતે સત્પુરુષ કે શાનીપુરુષ તેને ઉદયકર્મના સંજોગો ગણી તેનો રાગદ્વેષ રહિત સમતાભાવે નિકાલ કરે છે અથવા તેમાં ઉદાસીનતા સેવે છે. સાધુપુરુષની આંતર-બાહ્ય દશામાં આવી નિરપક્ષ વર્તના હોવાથી તેઓને નવાં કર્મબંધ ઘતાં નથી અને ઉદયકર્મ સંવરપૂર્વક નિર્જરે છે.
જ્ઞાનીપુરુષના આંતરિક વર્તના તો માત્ર પોતાના શહેર-દર્શનાદ ગાયિક સ્વરૂપમાં જે વર્તે છે. આવી દશા પામેલા સત્પુરુષ સાચા અર્થમાં યોગીશ્વર કહી શકાય કારણ કે તેઓ ગુણશ્રેષ્ટિમાં ઉત્તરોત્તર ચઢતા પરિણામો પામે છે. આવા સાધુપુરુષ પોતાનું અને અન્યનું આત્મકલ્યાણ સાધી શકે છે. ચંદ્ર સમાન સૌમ્યતા જાકી, સાયર જેમ ગંભીર, અપ્રમત્ત ભારંડપરે નિત્ય, સુર ગિરિસમ શુચિધીરા.
અવધૂ નિરપક્ષ વિરલા કોઈ...૪ આમસ્વભાવની સ્થિરૂપ ચારિત્ર્યધર્મમાં પ્રભાદરહિત પ્રવર્તમાનનું યથાર્થ સાધુપણું કેવું હોવું મટે તેનું વર્ણન પ્રસ્તુત ગાથામાં થયેલ છે, જે નીર્મ મુજબ છે.
સૌમ્યતા : ચંદ્રથી પણ અધિક ઉજ્જવળતા, નિર્મળતા અને શીતળતા. આવા સાધુના સાન્નિધ્યમાં આવતા ભક્તજનો પરમ શાંતિનો અનુભવ થાય છે. અપ્રમત્તતા : ભારડ પક્ષી જેમ પ્રમાદરહિત, નિત્ય પ્રવૃત્તિમય, રહે છે એવી રીતે સત્પુરુષ મનુષ્યગતિના અવતરણને સાર્થક કરવા ધ્યેયલક્ષી પ્રવૃત્તિ કરે છે, જેથી તે આત્મકલ્યાણ સાધી શકે.
ગંભીરતા : જેમ સાગર ધીરગંભીર હોય છે અને સઘળું પોતાની અંદર સમાવી દે છે એવી રીતે સત્પુરુષ પ્રતિકૂળ પરિસ્થિતિમાં પણ ધીરતા રાખી ચલાયમાન થતા નથી.
સુગગિરિસમ : જંગ રૂપવંત પવિત્ર, શાશ્વત અને અડોલ હોય છે એવી રીતે સાધુપુરુષ પોતાના ધ્યેયમાં કે સાધ્યદ્રષ્ટિમાં અચળ હોય છે (અનુકૂળ કે પ્રતિકૂળ પરિસ્થિતિમાં).
ચૌધીરા ! સાચા સાધુપુરુષ પોતાને જે આત્માનુભવ વર્તે છે એના આધારે તેઓના સાન્નિધ્યમાં આવનાર અન્ય ભવ્યજીવોને હિતશિક્ષા કે બોધ આપે છે, જે કલ્યાણકારી નીવડે છે.
પંકજ નામ ધરાય પંકછ્યું, રહત કમળ જિમ ન્યારા; ચિદાનંદ ઇશ્યા જન ઉત્તમ, સો સાહિબ કા પ્યારા,
અવધૂ નિરપક્ષ વિરલા કોઈ...૫ ચિદાનંદજી પ્રસ્તુત ગાથામાં જ્ઞાનીપુરુષ કે સત્પુરુષની નિર્મળતા કેવી હોવી ઘટે તેનું સામાન્ય દૃષ્ટાંત આપે છે.
કમળનું ફૂલ તળાવમાં કાદવ-કીચડમાંથી ઊગી પાણીની સપાટી ઉપર ખીલે છે. કમળનું ફૂલ પાણીમાં રહેવા છતાં પાણીથી અળગું રહે છે. એવી રીતે જ્ઞાનીપુરુષ કે સત્પુરુષ ગમે તેવી વિષમ પરિસ્થિતિમાં પણ જળકમળવત્ રહી લેપાયમાન થતા નથી. એટલે તેઓ નિર્મળ અને નિર્દોષદશાને પામેલા હોય છે અને વ્યવહારમાં અશુદ્ધતા ફેલાયેલી હોવા છતાંય તેઓ નિર્લેપભાવે સંયમયાત્રા નિર્વહે છે. આવા સાધુપુરુષ જ પરમાત્મદશાને પામવાના અધિકારી નીવડે છે અને તેઓ આત્માર્થી ભવ્યજનોના આત્મકલ્યાણમાં ઉપયોગી નીવડે છે.
પર્યુષણ વ્યાખ્યાનમાળા
સંઘના ઉપક્રમે પર્યુષણ વ્યાખ્યાનમાળા ગુરુવાર તા. ૧લી સપ્ટેમ્બર ૨૦૦૫ થી ગુરુવા૨ તા. ૮ મી સપ્ટેમ્બર ૨૦૦૫ સુધી એમ આઠ દિવસ માટે પાટકર હૉલ, ન્યૂ મરીન લાઈન્સ, ચર્ચગેટમાં મોંજવામાં આવી છે. રોજ સવારે ૭-૩૦ થી ૮-૨૦ ભક્તિગીતો તથા ૮-૩૦ થી ૧૦-૧૫ સુધી બે વ્યાખ્યાનો ર, સવિશન કાર્યક્રમ હવે પછી પ્રકાશિત કરવામાં આવશે. સૌને પધારવા નિમંત્રણ છે. E મંત્રીઓ
Printed & Published by Nirubahen Subodhbhai Shah on behalf of Shri Mumbai Jain Yuvak Sangh and Printed at Fakhri Printing Works, 312/A Byculla Service industrial Estate, Dadaji Konddev Cross Road, Byculla, Mumbai-400 027 And Published at 385. SVP Road Mumbai-400 004. Tel. 23820296. Editor: Ramanlal C. Shah.
