________________
૧૬ ઓગસ્ટ, ૨૦૦૫
.
પ્રબુદ્ધ જીવન
શ્રી દેવચંદ્રજી રચિત શ્રી વિમળનાથ જિન સ્તવન
- સુમનભાઈ શાહ
સ્વ-દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ અને ભાવની અપેક્ષાએ શ્રી વિમળનાથ * પ્રભુના દરેક આત્મ-પ્રદેશમાં રહેલા અનંના શુષા-પર્યાયની અસ્તિતા છે, તેમ જ ‘૫૨’ દ્રવ્યોની પ્રત્યેક સમયે નાસ્તિતા છે. આમ પરમાત્મામાં ‘સ્વ' અને 'પ' ગુણ-પશ્ચિમની સમકાલે અસ્મિતા અને નાસ્તિના રહેલી છે, જે તેઓની વિશુદ્ધતા કે વિભન્નતા વ્યક્ત કરે છે. જે ભાવ આદર અને બહુમાનપૂર્વક પ્રભુની નિર્બળતાનું ગુશકંરશ, મનન, ચિંતન, ધ્યાનાદિરૂપ ઉપાસના કરે છે, તેમાં એકાકાર થઈ અભેદ થવાની ચિંધ ધરાવે છે તે પોતાનું સત્તાગત આત્મ-સ્વરૂપ પ્રગટ કરવાનો અધિકારી નીવડે છે. હવે સ્તવનનો ગાથાવાર ભાવાર્થ જોઇએ.
વિમલજિન વિમલતા તાહરીજી, અવર બીજે ન કહાય; લઘુ નદી જેમ તેમ બંધીએ, સ્વયંભૂરમા ન તરાય.
વિમલજિન....૧. છે. વિમલનાથ પ્રભુ ! આપે જે આત્મિક જ્ઞાન દર્શના ગુણોનું સંપૂર્ણ નિકાવા કરી નિર્મળતા પ્રગટ કરી છે તેનું વર્ણન કરવું મારા જેવા છાણ માટે અશક્ય છે. સર્વજ્ઞ ભગવંત પોતાના કેવળજ્ઞાન શુશથી શુદ્ધ સ્વરૂપને જાળતા હોવા છતાંય તેઓથી પરિપૂર્ણ વર્ણન કરી શકાતું નથી, કારણે કે વન-વ્યવહાર સીમિત અને ક્રમિક છે. દાખલો આપતાં સ્તવનકાર જણાવે છે કે નાની નદીને જેમ તેમ કરી તરી શકાય, પરંતુ અસંખ્ય કોડાકોડી ચીજનના વિસ્તારવાળા સ્વયંભૂમકા મહાસાગરને કેવી રીતે ઓળંગી શકાય ? હે પ્રભુ ! આપના લોકાલોક પ્રકાશક કેવળ જ્ઞાન-દર્શનાદિ સ્વરૂપનો પાર પામી શકાય તેમ નથી.
સયલ પુઢવી ગિરિ જલ તરુજી, કોઈ તોલે એક હથ્થુ; તેહ પણ તુજ ગુણ-ગણ ભણીજી, ભાખવા નહીં સમરથ.
વિલજિન...૩.
ધારો કે કોઈ બળવાન અને બુદ્ધિશાળી માનવ સમસ્ત પૃથ્વી, પાણી, પર્વત, વનસ્પતિ વગેરે એક હાર્થ ઉઠાવી, માપી કે ગણી શકવા કદાચ ક્ષમતા ધરાવે, પરંતુ હે પ્રભુ ! તે આપના ક્ષાયિક~ભાવે પ્રવર્તતા સધળા આત્મિક-ગુોને કહી શકવા કે ગાવા સમર્થ નથી. કોઈ કેવી પોતાના જ્ઞાનગુણાના ઉપર્યામથી શ્રી વિમળનાથ પ્રભુના આત્મિક શોની વિશાળતા અવશ્ય જાણી શકે પરંતુ તેને વાણીથી પૂરેપૂરું ખી શકાય નહીં એટલી અનંતતા છે.
સર્વ પુદ્ગલ નમ ધર્મના, તેમ અધર્ય પ્રદેશ, તાસ ગુા ધર્મ ધજ્જવ તું, તુજ મા ઈક તો વેશ. વિષયજિન...૩
સમસ્ત લોકમાં હેલ પુદ્ગલ, આકાશ, ધર્મ, અર્ધતિકાયના (અવ ઢ1) અસંખ્ય પ્રદેશો અને દરેક પ્રદેશમાં રહેલ ગુણ–પર્યાયોનો જો સરવાળો ક૨વામાં આવે તો તે પ્રભુને પ્રગટપણે વર્તતા કેવળ-જ્ઞાનાદિ ગુણનો એક અંશ માત્ર છે. ઉપરોક્ત અવ દ્રવ્યોમાં હેલા સર્વ-ભાવીનું નિકાલિક જાણપણું એક સમય માત્રમાં કરવાનું સામર્થ્ય શ્રી તીર્થંકર પરમાત્મામાં છે, એવી વિશાળતા તેઓની છે. ટૂંકમાં વળજ્ઞાન ગુજાની શક્તિ અદ્રોના સંસ્થા ભાવોથી અનંત-ગણી અધિક છે.
એમ નિજભાવ અનંતની છે, અસ્તિતા કેટલી થાય; નાસ્તિતા ‘સ્વ’–‘પર’ પદ અસ્તિતાજી, તુજ સમ કાલ જણાય. વિજિન...૪
શ્રી તીર્થંકર પ્રભુના જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર્ય, શ્રીદિ અનંત સ્વરોના શુદ્ધ પરિરામનની અસ્મિતા વિશાળ છે. તેમ જ તેઓને ‘૫૨' પુદ્ગલાદિ અજીવ-દ્રવ્યોના ગુણ-પર્યાયોની નાસ્તિતા પણ પ્રત્યેક સમયે વર્તે છે. સ્તવનકાર વિશેષ ફોડ પાડી જણાવે છે કે જે પર પદાર્થોના શુશ-પર્યાની નાસ્તિના છે, તેનું તેઓમાં અસ્તિતા છે. ટૂંકમાં 'સ્વ' અને 'પર'ના શુષા-પર્યાયની અસ્મિતા અને નાસ્તિતા દરેક સાથે પ્રભુને વર્તે છે, જેની અનુત્તતાનું વર્ણન કરવું અશક્યવનું છે.
હા શુદ્ધ સ્વભાવને જી, આદરે પી બહુમાન; તેહને તેહી જ નીપજે જી, એ કોઈ અદ્ભુત તાન.
ok
વિમલજિન...૫
પ્રસ્તુત ગામામાં નકારે સાધકને મુક્તિમાર્ગમાં ચઢતા પરિણામો કેવી રીતે સાધ્ય કરી શકાય તેની સરળ રીત બતાવી છે. પ્રથમ નો સાધકે શ્રી તીર્થંકર પરમાત્માને પ્રગટપણે વર્તતા અનંતા સ્વ-ગુરોને ગુરુગર્ભ ઓળખે. આવા જ શુ સાધકની સત્તામાં અપ્રગટપી (આવયુક્ત) રહેલા છે, તે પણ શુરુગર્ભ જાશે. સાધક સદ્ગુરુની નિશ્રામાં પ્રભુને વર્તતા આત્મિક યુદ્ધગુણોનું શ્રદ્ધાપૂર્વક સ્મરણ, મનન, ચિંતન, ખાનાદિ આદર અને બહુમાનથી આરાધન કરે. સાથે-સાથે સાધકમાં અનાદિકાળથી જડ ઘાલી ગયેલ દોષો ઓળખી તેનો હૃદયપૂર્વક પશ્ચાત્તાપ કરી, કરી આવા દીપ્ત ન થાય તેનો દઢ નિશ્ચય કરે. સાધકની આવી ધંધલક્ષી ઉપાસનાર્થી પોતાના સત્તાગત નિશુો નિરાવરણ થવા માંડે. છેવટે સાધક પોતાનું નિર્મળ, અદ્ભુત અને આનંદમય સ્વરૂપની આસ્વાદ કરવાનો અધિકારી નીવડે.
તુમ પ્રભુ તુમ તારક વિભુજી, તુમ સમ અલર ન કોઈ, તુમ દરિયા થકી હું તર્યો જી, શુધ્ધાવલંબન હોઈ
વિજિન... હે વિમલનાથ પ્રભુ ! આપ તરણતારણ અને પતિતપાવન છો. આપની કૃપા અપરંપાર છે. આપ ભવરોગ નિવારક સુજાણ વૈદ્યરૂપ છો. હે પ્રભુ ! ગુરુગર્ભ મને નિશ્ચય-વ્યવહારાષ્ટિી આપનું સભ્ય-દર્શન થયું છે. હે પ્રભુ ! આપના પુરનુખાવબનથી હું સંસાર સાગર હેમર્શ્વમ પાર કરીશ એવો નિશ્ચય અને વર્તે છે. હું પ્રભુ ! આપના પ્રગટ જ્ઞાન-દર્શનાદિ ગુણોનું સ્મરણ, ચિંતન, મનન, ધ્યાનાદિ થવાથી મને આત્મ-પ્રકાશ થયેલો જણાય છે. કે પ્રભુ ! આપની સાથે મને અનન્યતા થવાથી, આપ સિવાય અન્ય કોઈનું આલંબન લેવાનો વિચાર પણ મને આવતો નથી. કે પ્રભુ ! આપ અજોડ અને અદ્વિતીય છો.
પ્રભુ તણી વિમલતા ઓબીજી, જે કરે સ્થિર બન સેવા; દેવચંદ્ર પદ તે શહેજ, વિમલ આનંદ સ્વધર્મ.
વિષ-જિન...૩ આ પ્રમાણે જે ભવ્યજીવ પરમાત્માની નિર્મળતાને ગુરુગમે યથાતથ્ય ઓળખી, સ્થિર મન-ચિત્તાદિથી પ્રભુની સેવા” પૂજન-મુશકરશ-મનન-ચિંતનાદિ ભક્તિરૂપ ઉપાસનામાં પ્રવૃત્ત થાય છે, તે ક્રમશઃ દર્શન-જ્ઞાનાવરણીય ઇત્યાદિ કર્મનો ક્ષય કરી, ચંદ્ર સમાન ઉજ્જવળતાને પ્રાપ્ત કરે છે. છેવટે આવો ભવ્યજીવ નિર્મળ આનંદ અને સનાતન-સુખ ભોગવવાનો કાયમી અધિકારી મૌવર્ડ છે.
