________________
૧૬. સપ્ટેમ્બર, ૨૦૦૫
બધી સિદ્ધિ પ્રાપ્ત કરી હતી એનો ખ્યાલ આવશે. આમ છતાં વ્યવહારમાં તેઓ સામાન્ય માસની જેમ રહેતા અને ક્યાંય મોટાઈ બતાવતા નહિ.
પ્રબુદ્ધ જીવન
કરતાં હતાં ત્યારે થયેલો. પરસ્પર અનુરાગ થતાં તેઓ બંનેએ લગ્ન કરવાનો નિર્ધાર કર્યાં. અને ઉભય પક્ષે સ્વજનોની સંમતિ મળતાં એ નિર્ણય સહર્ષ પાર પડ્યો હતો. એમનાં લગ્ન ધામધૂમપૂર્વક થયાં હતો. પ્રવીણાભાઈ અને કુમુદ બહેનનું દામ્પત્યજીવન ઉદાહરૂપ હતું. જ્યાં જવું હોય ત્યાં બંને સાથે અને સાથે, દવાખાનામાં સાથે અને બહાર પણ સાથે, પ્રત્યેક કોન્ફરન્સમાં બંને સાથે જાય. કુમુદબહેન ગુજરાતી એટલું સરસ બોલે કે કોઈને ખબર ન પડે કે તેઓ કર્ણાટકી છે.
ગાયનેકોલોજિસ્ટ તરીકે પોતાની પ્રેકટિસ તેમણે વહેલી છોડી દર્દી પછી તેમશે વર્ષો સુધી પોતાની સેવા ડાંગ, ધરમપુર, વાંસદા, કપરાડા વગેરે આદિવાસી વિસ્તાર તરફ વાળી. મુંબઈથી નીકળી દ૨ શુક્ર, શનિ અને રવિ તેઓ આ આદિવાસી વિસ્તારોમાં યોજનાબદ્ધ કાર્ય કરતા. આંખ, ચામડીના રોગી, કૃમિના રોગોના કેમ્પ જુદે જુઇ ઢંકાઈ સતત ચાલતો. સમય બચે એટલા માટે એમણે વલસાડમાં એક ફ્લેટ લીધો હતો. તેઓ રાતના વલસાડમાં પોતાના ફ્લેટમાં રોકાતા. બીજા કર્મચારીઓ અને કાર્યકર્તાઓ તેમની સાથે હોય.
૧૯૭૭ સુધી પ્રવીણભાઇને ગાયનેક તરીકે સારી પ્રેકટિસ કરી. પોતાના વ્યવસાયમાં વધુ અભ્યાસ અને અનુભવ થતાં તેમણે સંતતિ નિયમન માટે એક સરસ પદ્ધતિ વિકસાવી. ભારત દેશ ગરીબ છે અને ખાસ કરીને ગામડાંમાં સ્ત્રીઓ વસ્ત્ર ઉતા૨ી સંતતિ નિયમનનું ઓપરેશન કરાવવામાં ઘરે કોભ અનુભવતી હોય છે અને એવું ઓપરેશન કરાવવાનું ટાળે છે. પ્રવીણભાઇએ ‘નો એક્સપોઝર’ પદ્ધતિ શો.. એટલે ઓપરેશન કરાવતાં સ્ત્રીઓએ વસ્ત્ર ઉતારવાની જરૂર નહિ. પ્રવીણભાઈ નાભી પાસે જરા કાપો મૂકી નસ બાંધી લેતા. આખું ઔપરેશન કરતાં તેમને એક-બે મિનિટ લાગતી. ઓપરેશન થિયેટરનાં બારીબારો ખુલ્લાં રહેતાં. એટલે લાઈનમાં ઊભેલી બીજી સ્ત્રીઓ પણ ઓપરેશન જોઈ શકતી. આ પદ્ધતિનો પ્રચાર થતાં સરકાર પણ તેમની સેવા લેવાનું વિચાર્યું. એમ કરતાં તેઓ સમગ્ર ભારતમાં ફરી વળ્યા. ઠે૨ ઠે૨ એમના કેમ્પ યોજવા લાગ્યા. આ ટેકનિકનો સૌથી વધુ લાભ બુરખાધારી મુસલમાન સ્ત્રીઓએ લીધો. તેઓને બુરખો પણ ઉતારવાનો નહિ. ઓપરેશન ટેબલ પર સૂઈ જાય અને એક મિનિટમાં ઓપરેશન કરાવી નીચે ઊતરી જાય. આ ઓપરેશનમાં સ્ત્રીઓની મર્યાદા પુરી સચવાતી. એટલે તે બહુ લોકપ્રિય થઈ.
અમારા જૈન યુવકસંઘનું મકાન બહુ જર્જરિત થઈ ગયું હતું. અમારે તે ખાલી કરવાનું હતું. અમારી મિરાતા મોમચંદ લાયબ્રેરી ચાલતી હની. એમાં દસ હજાર પુસ્તક હતો. ખાલી કરીને કાં રાખવી એ ચિંતાનો વિષમ હતો. એવામાં પ્રવીણભાઈ સાથે વાત થઈ. એમણે કર્યું, તમારી લાયબ્રેરી ડાંગની એક શાળામાં આપી છે. ત્યાંની પ્રજાને અક્ષરજ્ઞાન મળ્યું એટલે તેમની વાચનભૂખ ઉઘડી છે. તમે હા પાડો
આવશે. તમારાં પુસ્તકો અને બધુ જ ટ્રકમાં ભરીને સીધું ડાંગમાં લઈ જશે. ત્યાં ગોઠવીને તમારા નામની લાયબ્રેરી કરશે. અમે અમારી સમિતિમાં સર્વાનુમતે ઠરાવ કરી અને આખી લાયબ્રેરી ડાંગની શાળામાં આપી દીધી...
ડૉ. પ્રવીણભાઈએ જાશે કે યુદ્ધના પીરશે આ કાર્ય કર્યું. એને પ્રસિદ્ધિ એટલી બધી મળી કે બી.બી.સી.ના પત્રકારોએ 'સમ સ્વિંગ લાઈક વો૨' નામની નાની ફિલ્મ બનાવી અને બી.બી.સી. ટી.વી. ઉપર એને બ્રોડકાસ્ટ કરવામાં આવી અને એનું બીજું નામ No Expo-નો તમારે શું કામ નહિ કરવું પડે. ત્યાંજ માસી અને મીસ્ત્રીઓ sure Laproscopy' એવું આપવામાં આવ્યું. એ દિવસોમાં તેમણે ૪,૬૦,૦૦૦ ઓપરેશન કર્યાં હતાં. એક વખત તો તેમણે સવારથી રાત સુધીમાં ૬૮૪ જેટલાં ઓપરેશન કર્યાં હતાં. તે વખતના પ્રમુખ શાની ઝૈલસિડ પણ તેમના કામની પ્રશંસા કરી હતી. વળી તેમની સિદ્ધિની કદરરૂપે Guinees Book of World Records માં તેઓ સ્થાન પામ્યા હતા. તેમના આ ભગીરથ કાર્યમાં તેમનાં પત્ની કુમુદતને સાથે સહકાર આપ્યો હતો. પ્રવીરાભાઇએ જુદે જુદે સ્થળે સરકારના કહેવાથી રેલ્વેના પ્લેટફાર્મ ઉપર જ પાંચ હજાર જેટલા નસબંધીનાં ઓપરેશન કર્યાં હતાં. એટલા માટે મુંબઈ મ્યુનિસિપલ કોર્પોરેશને એમને તે સમયના આરોગ્ય મંત્રી શ્રી કે. કે. શાહના હસ્તે સ્પેશિયલ એવૉર્ડ આપ્યો હતો. વળી સંતતિ નિયમન અને કુટુંબ કલ્યાણ (Family Planning અને Family Welfare) માટે તેમને ગોદરેજ ટ્રસ્ટ, ફિક્કી (FICCI), રોટરી કલબ, લાયન્સ કલબ, જાયન્ટસ ગ્રુપ, દિવાળી બહેન‘કુમુદ પ્રવીણ મહેતા ચેરિટેબલ ટ્રસ્ટ' આપ્યું હતું. આ ટ્રસ્ટમાં ટ્રસ્ટ વગેરે ત૨ફથી એવૉર્ડ મળ્યા હતા. વળી સમગ્ર ભારતમાં જ્યાં જ્યાં કોલસાની ખાણો છે ત્યાં ત્યાં સંતતિ નિયમનનું કાર્ય કરવા માટે તેમને Coal India Ltd. ત૨ફથી ધન્વંતરી એવોર્ડ મળ્યો હતો. ૧૯૮૭માં યુનાઈટેડ નેશન્સ તરફથી તેમને અમેરિકાનો Populatળ Award આપવામાં આવ્યો હતો. આ ઉપરાંત લેટિન અમેરિકામાં યીલોમાં ગાયનેકોલોજિસ્ટની આંતરરાષ્ટ્રીય પરિષદ વખતે ચીંલીના પ્રેસિડેન્ટે તેમને એવૉર્ડ આપ્યો હતો.
લાયબ્રેરીના સ્થળાંતર પછી પ્રવીરાભાઈને બીજો એક વિચાર ર્યો, જે કોઈ પાસે જૂનાં પુસ્તકી, સામાયિકો, વાસો, કપડાં વર્લ્ડરે વધારાનાં હોય તે એમના ક્લિનિકમાં આપી જાય અથવા ફોન કરે ત. પ્રવીણભાઈના સ્ટાફનાં ભાઈ-બહેનો જઈને લઈ આવે. એમના ક્લિનિકમાં જગ્યા ઘણી છે. વળી દર શુક્ર-શનિવારે ડાંગના કાર્યકર્તાઓ આવીને લઈ જાય અને ત્યાં વિતરણ કરે.
પ્રવીણાભાઈ અને કુમુદબહેને પોતાની આવકમાંથી તબીબી મદદ અને શિક્ષણકાર્ય માટે ૧૯૯૩ માં એક ટ્રસ્ટ સ્થાપ્યું હતું જેનું નામ
બહારથી પણ રકમ આવતી. ટ્રસ્ટ દ્વારા વિવિધ કાર્યો માટે સહાય કરવામાં આવતી. ટ્રસ્ટના ઉપક્રમે મોતિયાના ગરીબ દર્દીઓને મફત ઓપરેશન કરાવી આપવામાં આવે છે. ટ્રસ્ટ તરફથી મોટી રકમ પણ અપાતી. તેઓએ મુંબઈમાં જરખાઈ વાડિયા હૉસ્પિટલમાં બાળદર્દીઓ માટે વોર્ડની સ્થાપના માટે મોટી રકમ આપી હતી. એની જ્યારે ક્રાર્યક્રમ થયો ત્યારે હું અને મારાં પત્ની તારાબહેન થયાં હતાં. વળી તેઓએ નવરોજજી વાડિયા નીપટલમાં એન્ડોસ્કોપી ડિપાર્ટમેન્ટની સ્થાપના માટે માતબર રકમ આપી. એમાં યવાન ડૉક્ટરોને તાલીમ
આ બધા એવૉર્ડ ૫૨થી પ્રવીણભાઈએ પોતાનાં ક્ષેત્રમાં કેટલી
પ્રવીણભાઈ એટલે ગરીબોના બેલી. સૌનું ધ્યાન રાખે અને સૌની સાથે વહાલથી વાત કરે. પ્રવાભાઈએ આ આદિવાસી વિસ્તારમાં આશરે સો જેટલી આશ્રમશાળાઓ રાહત આપી ચાલુ કરાવી હતી. એ રીતે પંદર હજારથી વધુ આદિવાસી બાળકોને શિક્ષણ લેત્તા કર્યા હતા. આ બધી આશ્રમશાળાઓની તેઓ નિયમિત મુલાકાત લેતા અને તેમની જરૂરિયાતો માટે પોતાના ટ્રસ્ટમાંથી રકમ આપતા અથવા યોગ્ય દાતાઓ મેળવી આપતા.
પ્રવીણભાઈને મળવા અમે ઘણીવા૨ એમના ક્લિનિકમાં જતા. કંઈક યોજનાઓ વિચારાતી. તેમને મારા પ્રત્યે આદર ધો હતો. તેઓ કોઈને પણ માટે ચિઠ્ઠી લખે તો તેમાં 'My Guru Ramanbhai' અવશ્ય લખે.
