________________
પ્રબુદ્ધ જીવન
૧૬ જૂન, ૨૦૦૫
અન્ય માહિતી કવિના શબ્દોમાં જોઇએ તો ગાથા-૪/૫. અને જયણાપૂર્વક કરવાનો ઉપદેશ વ્યક્ત થયો છે. સામાયિક પૌષધ .
આંધળાને અરીસો બતાવે, બહીરા આગળ ગાવે ! જેવી અમૃત ક્રિયાઓ આત્મલક્ષી બનીને કરવાની છે. અને સમતાનો મૂરખને ઉપદેશ કરીને રણમાં કોણહી વાવે રેસા ૪ | ગુણ કેળવવાનો છે. અને વિરતિ ધર્મનું નિરતિચારપણે પાલન કાગળમાં ગુણ કીતિ પણે રે શ્રાવક કેરી ગાવે |
કરવાનું છે. સ્ત્રીઓની વાસ્તવિકતાનો પ્રવૃત્તિઓનો ઉલ્લેખ કરીને પણ એહિ માંહિલો એડે નહી ગુણ ફોગટ કુલાવે રે ! ૫ / ઉપદેશ દ્વારા સુધારો કરવાની શુભ ભાવના વ્યક્ત થયેલી છે. ત્યાગ-વૈરાગ્ય નથી અનંતકાયનો ચાહક કરે, વ્રત-પચ્ચખાણ
' ચાબખો-૫ કરે નહિ આરંભ સમારંભ પ્યારા લાગે, પરિગ્રહ રાખે, રાત્રિ ભોજન સારા શ્રાવક શાસ્ત્રમાં જણાવ્યા પ્રમાણેના આચારનું પાલન કરીને કરે, ધર્મની નિંદા કરે, કુમળાં ઝાડ કપાવે, જીવહિંસાના ધંધા કરે, સદ્ગુણોથી અલંકૃત હોય છે. દાન, શીલ, તપ અને ભાવના એમ જીવોને દુઃખ આપે, ચુનાની ભઠ્ઠી ચલાવે, ભર વરસાદે ઘર ઉકેલે, ચાર પ્રકારના ધર્મનું આચરણ કરવામાં સુખ માને, વિષય કષાયથી ધર્મના કામમાં વિઘ્ન કરાવે, અપશબ્દોનો પ્રયોગ કરે, સાધર્મિક મુક્ત રહે, વ્રત પાલનમાં શૂરવીર બનીને મોક્ષ માર્ગને સાથે સાથે કજિયો કરે વગેરે. શ્રાવક ધર્મ નથી એમ જાણીને આચાર ધર્મનું અહમ્ભાવ રહિત વગેરે લક્ષણો હોય તો સારો શ્રાવક કહેવાય છે.
પાલન કરવું જોઈએ. શ્રાવકની આકરણી આચાર ધર્મ વિરુદ્ધની છે. અંતે કવિના શબ્દો છે- તેનો ત્યાગ કરવાનો ઉપદેશ વ્યક્ત થયો છે.
ખોડાજી કહે તીલે શ્રાવક થયા ચાબખો-૪
સદા દુનિયાને સુખ દેવા. શ્રાવિકાને ઉપદેશ વિશેના ચાબખામાં ત્યાગ કરવા લાયક કાર્યોને આ ચાબખામાં કાંઈ કઠોર વચન નથી પણ માનવીના સાત્વિક પ્રવૃત્તિઓનો ઉલ્લેખ થયો છે. ચાબખાના આરંભમાં કવિના શબ્દો ગુણોનો શાસ્ત્રીય આચારના સંદર્ભમાં ઉલ્લેખ થયો છે. પરોક્ષ રીતે
આ ગુણો પ્રાપ્ત કરવા માટે મનુષ્ય જન્મમાં પુરુષાર્થ કરવાનો બંધ સાંભળો શ્રાવિકા ચોપડી ધરી
રજૂ થયો છે. તમારી-વાત કહું વિસ્તારી
ચાબખો-૬ શ્રાવિકાએ નહિ કરવા જેવા કાર્યોનો ઉલ્લેખ કરતાં કવિ કહે છે નરસા શ્રાવકનાં લક્ષણો વિશે આરંભમાં કવિ જણાવે છે કેકે સમકિતની રીત જાણતી નથી. અંતરમાં વહેમ રાખવો, સંન્યાસી, શાણા શ્રાવક થઈને ડોલો બાવા, જોગી, ડોશી, ભુવા ભરડા જેવા મિથ્યાત્વનો વચનમાં મુખેથી સત્ય વચન નવિ બોલે, વિશ્વાસ કરવો. તિથિ અને વારનું વ્રત કરે. દેવી, દેવતા ને પૂજે, મમ્મા ચચ્ચા ગાળ દિયે માનતા માને, દોરા-ધાગા કરાવે અને શ્રાવિકાના વ્રત છોડ્યાં, આળ અનાહુત બોલે, પીપળાના વૃક્ષને પાણી ઢોળે ને નેવેદ્ય ચઢાવે, છાણના દેવને બનાવી - નિંદા કરતા નવરો ન થાયે પૂજે. આવી મિથ્યાત્વની પ્રવૃત્તિ કરે પછી કેવી રીતે ભવપાર ઉતરે ? એવા બેઠો ગળોડાં ફોલે | ૧ || માત્ર મિથ્યાત્વ નહિ પણ મિથ્યાત્વ શલ્યથી વર્તે એટલે ઉદ્ધાર ક્યારે તદુપરાંત અન્ય વ્યક્તિનાં દુર્ગુણો દેખે એની ચાલમાં સામી થાય, છાણના દેવને પૂજે એવી મિથ્યાત્વની કરણી કરો છો વગેરે વ્યક્તિને છેતરવાની દૃષ્ટિ રહેલી છે. ગુપ્ત વાતને પ્રગટ કરે, કાર્યો કરવામાં આવે છે. શ્રાવિકાનાં અન્ય કાર્યોનો ઉલ્લેખ કરતી છેતરવાની દૃષ્ટિથી વસ્તુની લેવડ દેવડમાં ઓછું તોળે, અવગુણ કાવ્યપંક્તિઓ નીચે મુજબ છે. છઠ્ઠી કડીમાં લખવાની સામાયિક- ગાઈને કાગડા સમાને ડોલે છે. અહીં કાગડાની ઉપમા દ્વારા શાણા
વ્રતમાં શી શી વિધિ સાચવવી તેની ખબર નહીં ધારી ! શ્રાવકના લક્ષણ પ્રગટ કરવામાં આવ્યાં છે. કાગડો કાકા કરે તેનો અંધારામાં ઠાંઠાં ફૂટો છો ખૂબ એહમાં ખુવારી || ૧ || કોઈ અર્થ નથી તેમ દુષ્ટ શ્રાવકોના ર્નિદારૂપી વચનો નિષ્ફળ છે.
જ્ઞાનસહિત ક્રિયા કરવી જોઇએ. વ્રતપાલનમાં વિધિનું અનુસરણ કવિએ કટાક્ષ વેધક દ્વારા અંતે જણાવ્યું છે કેજોઈએ.
મુખે બાંધી મુહપત્તી બનાવીને ધર્મ સમજાવ્યો ચૂલા ખાંડણી પૂજે નહિ, અવીગણ પાણી વાપરે, વાસી ગાર ઢોલે ખોડાજી કરે મમ તાતને બજાવ્યાં તે ગુરુને બજાવ્યો ગોલે ||૪ ! રાખે વહેલી સવારમાં ઘંટીનો અવાજ અને અન્ય પ્રવૃત્તિઓમાં બાહ્ય રીતે દેખાતા ધર્મીજનોના દુર્ગુણો પ્રગટ થાય એટલે સાચો ઉપયોગના અભાવથી જીવહિંસા, કંદમૂળ વાપરવું, માથું ધોતા જુ, ધર્મ કેવો છે તે સમજાય છે. નરસા શ્રાવકો માતા પિતા, જાતિ અને લીખ, જીવનો નાશ કરવો, ઘર આંગણે કાદવના ઢગલાં ધર્મને બજાવે છે. પરોક્ષ રીતે આવાં અપલક્ષણોનો ઉલ્લેખ થયો છે. ” “જીવ જતનને જાણો નહિ, નહિ વિવેક વિચારી,
ચાબખો રાંક તણી અનુકંપા ન આવે લોભ તણા શિરદારી
ચાબખાના વિચારોમાં શ્રાવકના અતિચાર સંદર્ભમાં રહેલો છે. વેર વિરોધ ને વાંધા ઘણા વળી વાત કરો છો વધારાની ખોડીદાસના ચાબખા શ્રાવક-શ્રાવિકા અને યુવાનોની કઠોર ઝે૨ કરો છો સગા સંગાથે ગર્વને ન શકો ગાળી
વાસ્તવિકતાનો વિવિધ ઉપમાઓ, વેધક શબ્દો અને કટાક્ષથી નિરૂપણ ગાળો આપો ને આળ ચઢાવે મર્મનાં વેણ ઉચારી,
થયું છે. પરોક્ષ રીતે વિચારતાં તે પરિસ્થિતિમાંથી મુક્ત થઈને સામાયિક પોસામાં સમતા નહિ, તમે જાઓ છો ધર્મને મારી શાસ્ત્રની વિધિ અને આચારના પાલન દ્વારા વ્યવહાર ચલાવવો ઓ વે કરીને ચોપડી લખાવી, રંગભરી શણગારી,
જોઈએ. વળી યુવાનોને સુધારાના રંગઢંગને બદલે વિનય-વિવેક પરણીને પરહરી મેલી તેને પાછી નહિ સંભાળી
મર્યાદા અને વિશુદ્ધ આચારથી જીવન ઘડતર કરવું જોઈએ એવી ઉંદરે કરડી અને છોકરે ઉતરડી રઝળતી વાઈ રઢિયાળી ઉપદેશાત્મક અભિવ્યક્તિ થઈ છે. ખોડાજી કહે છે ચોપડી બિચારી કરમે રાંડી કુંવારી
જેન સાહિત્યની વિવિધતામાં ચાબખાની રચનાનો પરિચય આ ચાબખામાં જે કૌટુંબિક સામાજિક અને ધર્મપ્રવૃત્તિઓનો સાહિત્યની સમૃદ્ધિની સાથે જીવન ઘડતર માટે માર્ગદર્શક નિયમોનું ઉલ્લેખ થયો છે તે નિષેધાત્મક છે તેનો ત્યાગ કરીને શાસ્ત્રવિધિ ભાથું અર્પણ કરે છે.
