________________
પ્રબુદ્ધ જીવન
• ૧૬ જુન, ૨૦૦૫
અમે યુવક સંઘની કાર્યવાહક સમિતિમાં કાકોની હૉસ્પિટલને સહાય એમનો ઘણો સારો પ્રભાવ હતો. તેઓ પોતે સુશિક્ષિત હતા એટલે કરવાનો નિર્ણય કર્યો. એ માટે ઘણી સારી રકમ એકત્ર થઈ. એ રકમ સંતાનોને પણ ઉચ્ચ શિક્ષણ અપાવવાની દૃષ્ટિવાળા હતા. તેઓ * આપવાનો કાર્યક્રમ ચિખોદરામાં યોજાયો. એનો જે પ્રતિસાદ એટલા પ્રામાણિક હતા કે રાજ્યના કારભાર માટેની પેન જુદી રાખતા સાંપડ્યો અને પરિણામે દોશીકાકા સાથે એવો ગાઢ નાતો બંધાયો અને અંગત વપરાશની જુદી રાખતા. રાજ્ય તરફથી મળેલ ટેલિફોનનો કે વરસમાં ચાર-પાંચ વખત ચિખોદરા ન જઈએ ત્યાં સુધી ગમે ઉપયોગ તેઓ અંગત કામ માટે વાપરતા નહિ. રામજીભાઇએ બે - નહિ. દોંશીકાકા અને ભાનુબહેન સાથે વડીલ સ્વજન હોય એવો વાર લગ્ન કર્યા હતાં અને એમને સાત દીકરા અને એક દીકરી એમ સંબંધ બંધાઈ ગયો. . : : '
; '
આઠ સંતાન હતાં. રામજીભાઇએ પોતાના કેટલાક દીકરાઓને ત્યારપછી અમારા યુવક સંઘના ઉપક્રમે ચિખોદરાની હોસ્પિટલ અભ્યાસ માટે કરાંચી મોકલ્યા હતા. એટલે દોશીકાકાએ પણ થોડો દ્વારા વર્ષમાં ચાર-પાંચ વખત નેત્રયજ્ઞ યોજાવા લાગ્યા. એ માટે વખત કરાંચીમાં અભ્યાસ કર્યો હતો. એ દિવસોમાં બહુ ઓછા દાતાઓ તરફથી મળેલી રકમ અમે હૉસ્પિટલને પહોંચાડીએ છીએ. વિદ્યાર્થીઓ દાક્તરી વિદ્યાનો અભ્યાસ કરી ડોકટ૨ થતા. તદુપરાંત બીજી રકમો મોકલાવતા રહીએ છીએ. નેત્રયજ્ઞની તારીખો રામજીભાઇનાં પાંચ દીકરા ડૉક્ટર થયા હતા. દોશીકાકા બે મહિના અગાઉ નક્કી થાય, કાકા સ્થળ જણાવે અને સાથે પૂછે કે અમદાવાદમાં એલ.સી.પી.એસ. થયા અને મુંબઇમાં ડી.ઓ.એમ.એસ. આ વખતે કયા તીર્થની જાત્રાએ જશો ? ' ,
થયા. એમણે કચ્છના ભચાઉમાં, તથા પાનેલી, જામજોધપુર વગેરે મુંબઇથી અમે આઠ-દસ સભ્યો ચિખોદરા જઈએ અને ત્યાંથી સ્થળે દાક્તર તરીકે અને નડિયાદમાં તે વિષયોના પ્રાધ્યાપક તરીકે નેત્રયજ્ઞના સ્થળે જઈએ. આ રીતે બાવીસ વર્ષ દરમિયાન અમારા સેવાઓ આપી હતી. આ સિત્તેરથી વધુ પ્રવાસ થયા હશે અને એટલી જ તીર્થયાત્રા થઈ હશે. દોશીકાકાનાં ધર્મપત્ની ભાનુબહેન કાકાના દરેક કાર્યમાં
અમારા જૈન યુવક સંઘ તરફથી આ રીતે આણંદ, પંચમહાલ, સહયોગ આપતાં રહે છે. જૂનાગઢનાં વતની, પરંતુ રંગુનમાં ઉછરેલા વડોદરા અને સુરત જિલ્લામાં ઘણું ફરવાનું થયું હતું. અમે ઠાસરા, ભાનુબહેન બીજા વિશ્વયુદ્ધ પછી પોતાનાં માતાપિતા સાથે જૂનાગઢ બોરસદ, વડવા, વડતાલ, બોચાસણ, ધોળકા, વેડછી, નારેશ્વર, પાછાં ફર્યા હતાં. રાજકોટ ડૉ. રમણીકલાલ દોશી સાથે એમનાં સરભોણ, સાગતાળા, ધોળી ડું ગરી, રાજપીપળા, ઝઘડિયા, લગ્ન થયાં. દોશી દંપતીને સંતાન નહિ, પણ તેઓએ પોતાનાં મંગલભારતી, બાંધણી, કપડવંજ, માતર, ગોધરા, દાહોદ, દેવગઢ ભાઈઓનાં સંતાનોને ઘરે રાખી પોતાનાં સંતાનોની જેમ સારી બારિયા, બોડેલી વગેરે સ્થળે દોશીકાકાની આંખની હૉસ્પિટલ દ્વારા રીતે ઉછેર્યા. નેત્રયજ્ઞનું આયોજન કર્યું હતું. કેટલેક સ્થળે એક કરતાં વધારે વાર ભાનુબહેન શ્રીમંતાઈમાં ઉછર્યાં હતાં, પણ કાકા સાથે લગ્ન નેત્રયજ્ઞ યોજાયા હતા. દરેક નેત્રયજ્ઞનો જુદો જ અનુભવ થતો. પછી એમણે કાકાની સાદાઈ, સેવા અને સમર્પણની ભાવનાને વળી કાકાની સાથે સતત પ્રવાસ દરમિયાન કાકાના વિવિધ આત્મસાત કરી લીધી હતી. અમે વડોદરા જઈએ તો કેટલીયેવાર અનુભવોની વાત નીકળે. કોઈ વાર ગાંધીજી, કોઈ વાર રવિશંકર ત્યાં ભાનુબહેનની સાથે એમના ભાઈનું પણ આતિથ્ય માણ્યું છે. દાદાની, કોઈવાર ગંગાબાની પ્રેરક વાતો જાણવા મળે. કોઈ વાર હોસ્પિટલમાં ભાનુબહેન રસોડાનું ધ્યાન રાખે. દોશીકાકા બહારગામ નજીકમાં કોઈ જોવા જેવી સંસ્થા હોય તે બતાવે. કોઈ વાર નજીકમાં હોય તો ડૉ. છોટુભાઈ અને આંબાલાલ ધ્યાન રાખે, પણ ભાનુબહેન હોય એવાં કબીર વડ, માલસર, અંગારેશ્વર, મનન આશ્રમ, બહાઈ પણ હોસ્પિટલનું ધ્યાન રાખે. વિદેશથી આવેલા કપડાનું ગરીબોમાં મંદિર, નારેશ્વર, ગરુડેશ્વર, નર્મદા ડેમ, વણાકબોરી ડેમ, અગાસ વિતરણ કરે. ભાનુબહેન સવારનાં આંગણામાં પક્ષીઓને ચણ નાખે આશ્રમ, વડવા, બાંધણી, વેડછીનો આશ્રમ, બાજુમાં શબરીશળા, ત્યારે મોર, પોપટ, કબૂતર, કાબર, ચકલી વગેરે પક્ષીઓ એકસાથે વાત્સલ્યધામ, પાવાગઢ વગેરે અમને બતાવ્યાં હતાં.
મળીને ચણે એ રંગબેરંગી મનોહર દૃશ્ય રળિયામણું અને શાંતિપ્રેરક કાકાને ખેડા (આણંદ સહિત) જિલ્લામાં અને પંચમહાલ જિલ્લામાં લાગે. આણંદમાં ઉપાશ્રય બંધાવવા માટે ફંડ એકત્ર કરવામાં ગામે ગામ કેટલાય કાર્યકરો ઓળખે. કાકાની સરળ, નિરભિમાની, ભાનુબહેને ઘણે ઘરે ફરીને સારી મહેનત કરી હતી. આમ કાકાની પ્રામાણિક, સેવાભાવી પ્રકૃતિને કારણે કાકાનું કામ સૌ કોઈ કરવા અર્ધાગિની તરીકે ભાનુબહેને પણ પોતાના જીવનને સાર્થક કર્યું છે તૈયાર. આથી જ કાકા ગામેગામ નેત્રયજ્ઞનું આયોજન કરે ત્યારે અને શોભાવ્યું છે. ' બધા સ્થાનિક કાર્યકર્તાઓની ટીમ વ્યવસ્થાની બધી જવાબદારી ઉપાડી ત્યારપછી દોશીકાકાએ અમદાવાદમાં રીલિફ રોડ ઉપર એક ડૉક્ટર લે. પ્રત્યેક અઠવાડિયે કાકાના નેત્રયજ્ઞો ચાલતા જ હોય. ચિખોદરા મિત્રોની ભાગીદારીમાં ‘હિંદ મિશન હોસ્પિટલશરૂ કરી. આ હૉસ્પિટલનો સ્ટાફ ખાટલા, ગાદલાં, અનાજ, ઓપરેશન થિયેટરની હોસ્પિટલમાં ફક્ત એક રૂપિયો ફી લઈ દર્દીને આંખની સારવાર કરી સામગ્રી, ચશ્માં-વગેરે માટે દરેકને સોંપવામાં આવેલી જવાબદારી આપવામાં આવતી. દરમિયાન દોશીકાકા પૂ. રવિશંકર દાદાના ગાઢ. તેઓ બરાબર સંભાળે. સ્ટાફ પણ અત્યંત વિનયી, ક્યારેક કોઈ પ્રશ્ન પરિચયમાં આવતા ગયા. ૧૯૪૭માં આઝાદી પૂર્વે દાદાએ ઊભો થયો હોય તો છેવટનો નિર્ણય કાકાનો રહેતો.
રાધનપુરમાં નેત્રયજ્ઞ યોજ્યો હતો અને એમાં દોશીકાકાને સેવા દોશીકાકા સાથેના અમારા અનુભવના કેટલાક પ્રસંગો વર્ણવતાં આપવા માટે નિમંત્રણ આપવામાં આવ્યું હતું. દોશીકાકાને આ વખતે પહેલાં દોશીકાકાના જીવનની અહીં ટૂંકી રૂપરેખા આપી છે. શ્રી આર. દાદાની સાથે રહેવાની અને એમની કામ કરવાની કુનેહનાં દર્શન કે, દેસાઇએ કર્મયોગી શ્રી રમણીકભાઈ દોશી' નામની પુસ્તિકા થયાં.દર્દીઓની સ્ટ્રેચર રવિશંકર મહારાજ પોતે પણ ઉપાડતા. દાદાએ લખી છે જેમાં દોશીકાદાના જીવનની વિસ્તૃત રૂપરેખા આપી છે. દોશીકાકાને શહેરને બદલે ગામડામાં જઈને લોકોની સેવા કરવાની
દોશીકાકાનો જન્મ ઇ. સ. ૧૯૧૬ના બીજી સપ્ટેમ્બરના રોજ ભલામણ કરી. એટલે દોશીકાકા અમદાવાદથી આણંદ અને રાજકોટમાં થયો હતો. એમના પિતાશ્રી સ્વ. રામજીભાઈ દોશી બોચાસણ સેવા આપવા જવા લાગ્યા. પછીથી તો અમદાવાદ છોડીને રાજકોટ રાજ્યના દીવાન હતા. તેઓ કાર્યદક્ષ, સત્યનિષ્ઠ, આણંદમાં દવાખાનું કર્યું. પછી તેઓ દર શનિ, રવિ બોચાસણમાં પ્રામાણિક, દઢ સંકલ્પ, ધીરગંભીર સ્વભાવના અને પ્રગતિશીલ નેત્રશિબિર યોજતા. એમાં એક પણ દર્દીને પાછો મોકલતા નહિ. વિચાર ધરાવનાર હતા. એટલે રાજકોટના નરેશ લાખાજીરાજ પર આમ દોશીકાદાની મફત નેત્રયજ્ઞોની પ્રવૃત્તિ વધતી ચાલી. "
