________________
પ્રબુદ્ધ જીવન
સ્વાધીનતાનું સાચું સુખ છે. એટલું જ નહિ પણ તે દેવોકનું દિવ્યસુખ દેવગતિના પુણ્યોદયને આધીન એવું પરાધીન સુખ છે કે જે દેવગતિનું પુણ્ય ક્ષીણ થતાં છીનવાઈ જનારું છે. એટલ જ તો શ્રીમદ્ દેવચંદ્રજી મહારાજા પણ શ્રી ઋષભજિન સ્તવનામાં ગાય
છે...
૬
‘પ્રીતિ અનંતી પર થકી, જે તોડે હો તે જોડે એહ; પરમ પુરુબથી રાગતા, એકવતા શ્રી દાખી ગુપ્ત મા ઋષભ જિાંઘ પ્રીતડી' સ્વરૂપથી સ્વાધીન એવો જીવ પોતાના સ્વીન સ્વરૂપને જ ચાહે
છે.
અધિકારી અવિનાશી કે વિકારી વિનાશી ? કોઈ જીવ મરશને ઇચ્છતો નથી. સહુ કોઈ જીવવા ઇચ્છે છે તેથી તો જીવ કહેવાય છે. અમૃત એટલે કે અમ૨ણ અર્થાત્ અમરને જ આપણે સહુ કોઈ ઇચ્છીએ છીએ અને માંગીએ છીએ. આપી પ્રાર્થના છે કે...‘મૃત્યોર મા અમૃતં ગમય' ‘મહા મૃત્યુમાંથી અમૃત સમીપે નાથ તું લઈ જા.' ખરીદી કરતાં વસ્તુના ટકાઉપણાને ખ્યાલમાં રાખીએ છીએ. બાકી, તો આજ સુધીમાં ભર્યાભવ મેળવી મેળવીને મળેલાને મેલી મૈલી (મૂકી)ને મોતના મુખમાં ધકેલાયાં છીએ અથવા તો ક્યારેક આપી રહ્યાં પણ મેળવેલું બધું ગુમાવી દીધું. આપણે એવું ઇચ્છીએ છીએ કે એવું મેળવીએ કે પછી આગળ કાંઈ મેળવવાનું બાકી રહે નહિ અને મેળવેલું. કદી ય ચાલી ન જાય કે પછી એને છોડીને આપળાને ચાલતા થવું પડે નહિ. પ્રભુ સન્મુખ આલેખાતા અક્ષતના સ્વસ્તિકમાં જ્ઞાનીઓએ એવી ગર્ભિત માંગણી ગૂંથી છે કે...‘અક્ષત, અક્ષય, અક્ષર, અજરામર, અવિનાશી એવાં મારાં ‘સ્વ' ‘અસ્તિ’થી હું એક થાઉં.' આપણે અજ્ઞાનીઓ માટે જ્ઞાનીઓએ કેવું સુંદર અદ્ભુત આયોજન કર્યું છે ! આપણે જાણતા નથી એટલે કરતાં હોવા છતાં તેની કિંમત નથી. પૂર્વાચાર્યોના સાંકેતિક આયોજનના સંકેતના રહસ્યને પામીએ, એને ડીકોડ (Dicode) કરીએ તો વારી જઇએ !
સર્વોચ્ચ કે સામાન્ય ? આપણાને સહુ કોઇને બીજાથી ચઢિયાતા થવું છે અને ચઢિયાતા અને ઊંચા દેખાવું છે. સહુને સર્વોપરી થવું છે. અને સર્વશ્રેષ્ઠ સાબિત થવું છે. એની જ હોડ લાગી છે, તેથી અધિક અને અધિક, સારામાં સારું ઉત્તમોત્તમ (Exclusive-Paramount) મેળવવાની દોડ મચી છે. સામાન્ય કે આલતુ ફાલતુ કોઇને ગમતું નથી અને ખપતું નથી. શેઠને ત્યાં કામ કરનાર વાણોતરને શેઠ જ થવું હોય છે અને શેઠની શેઠાઈ એમાં જ છે કે તે વણોતરને શેઠ બનાવે. ઉપાધ્યાયજી વિનયવિજયજી પણ સ્તવના કરતાં પ્રાર્થે ......
દાન દીયતા રે કોસીર કીસી, આપો પદવી રે આપ. સિદ્ધારથના રે નંદન... જ્ઞાનવિમલજી પણ પ્રભુની ઉદારતા પ્રત્યે અહોભાવ વ્યક્ત કરે છે
...
લીલા લહેરે કે નિજ પદવી, તુમ સમ નદી કો યાગી અખિયા હરખ... છયે દ્રવ્યમાં જીવ સર્વોચ્ચ છે તેથી જીવની સર્વોચ્ચતાની માંગ એ તો વાસ્તવિક જીવની પોતાના સ્વરૂપને પામવાની માંગ છે.
આ વિચારણાથી વિચારવંતને નિર્ણય થશે કે જીવ સ્વરૂપથી, આનંદ સ્વરૂપી છે તેથી એ સુખ ઇચ્છે છે. વળી તે અનંત સુખની સ્વામી પૂર્ણાત્મા એવો પરમાત્મા હોવાથી પૂર્ણ સુખને વાંછે છે. નિરંજન નિરાવરણ શુદ્ધાત્મા હોવાથી શુદ્ધ સુખને ઇચ્છે છે. નિરાવલંબી નિરપેક સ્વાધીન ીવાથી સ્વાધીન સુખને માંગે છે. અક્ષય, અજરામર અવિકારી અવિનાશી એવો શાશ્વત આત્મા હોવાથી શાશ્વત સુખને શોધે છે. પદ્મમાં આત્મજાબ સર્વોચ્ચ હોવાથી સર્વોચ્ચતાં ગાત છે. આમ જીવ જે પોતાનું નિજસ્વરૂપ સુખ છે તે સુખને ઇચ્છે .માંગે છે અને તે એવું સુખ માંગે છે કે જે સંપૂર્ણ,
૧૬ માર્ચ, ૨૦૦૫
શુદ્ર, સ્વાધીન, શાશ્વત અને સર્વોચ્ચ એટલે અંગ્રેજીમાં કહીએ તો
Perfect, Pure, Personal, Permanant Paramount
માંગે છે. જીવને માંગવાથી મળતું હોય અને પસંદગીની છૂટ હોય તો એને આવું જ સુખ જોઇએ છે, જેની ઝલક જીવના રોજબરોજના જીવાતા જીવનની માંગમાં જોઈ શકાય છે. જીવની માંગ જ જીવના મૂળ મૌલિક સ્વરૂપનો નિર્દેશ કરે છે.
હવે જે ‘સ્વ’ રૂપ છે તે ‘પર'માંથી એટલે કે બહારથી કેમ કરીને મળે ?' 'સ્વ'નું એટલે કે પોતાનું તો પોતામાં જ હોય ને ! માટે અને પતામાંથી જ નિખારવું (બહાર લાવવું) રહ્યું ! એવાં પીનામાંથી મળતાં પોતાના સુખને આત્મિક કે આધ્યાત્મિક સુખ કહેલ છે. એ જ સુખ તો મોક્ષસુખ છે, જે અજાણતામાં પણ માંગીએ છીએ. માંગ તો સાચી છે પણ ભૂલ એટલી જ છે કે એ ક્યાંથી મળે તે જાણતા નથી અને જ્યાંથી (પુદ્ગલમાંથી) મળે એમ નથી ત્યાંથી માંગીએ છીએ. ખોટી જગાએથી માંગીએ છીએ તેથી અનુપ્ત જ રહીએ છીએ અને સુખી થવાને બદલે દુઃખીના દુઃખી જ રહીએ છીએ. થાકીએ છીએ અને હતાશ થઇએ છીએ.
આ આત્મિક અક્ષય મોક્ષસુખ તો સહજ, સ્વાભાવિક, અપ્રતિપક્ષી, અપૂર્વ, અપરાધીન, અદ્વૈત એવું નિર્દે નિર્મળ સુખ છે. એ લાભ-ગેરલાભ, જય-પરાજય, પુણ્ય-પાપ, હર્ષ-શોક, રતિ-અતિ, નફા-નુકશાન, સાનુકૂળતા-પ્રતિકૂળતા, શાતા- અશાતા, સુખ-દુઃખના દ્વૈત એટલે કે તંદથી પર છે. તંતુ છે ત્યાં દ્વંદ્વ (યુદ્ધ) છે અને અશાંતિ છે. અદ્વૈતતા-નિદ્વંદ્વતા છે ત્યાં પ્રશાંતતા છે. મહામહોપાધ્યાયજી પણ ગાય છે કે...
ભક્તવત્સલ પ્રભુ કરુણાસાગર, ચરણ શરણ સુખદાઈ, જશ કહે ધ્યાન પ્રભુકા ધ્યાવત, અજરઅમર પદ પાઈ, ધૂંધ સકલ મીટ જાઈ...સખીરી આજ આનંદ કી ઘડી આઈ. આવું સુખ જે માંગીએ છીએ તે મુક્તિ મળે તો જ પ્રાપ્ત થાય એમ છે. માટે જ આપી એ માંગની પૂર્તિ અંગે મોક્ષ મેળવવાનો છે. જે બેળવ્યા પછી મળવાનું, ઇચ્છવાનું, માંગવાનું, બનવાનું થવાનું, કરવાનું કાંઈ રહે નહિ એવી કાર્યકારણની પરંપરાની શૃંખલાનો અંત આણનારી એ કૃતકૃત્યતા છે. એ જ સાચી શેઠાઈ છે અને સાચું ધણી(માલિક)પણું છે.
આપણી આ માંગને આપણા રોજબરોજના જીવનવ્યવહારથી વિચારીશું તો તે સુસ્પષ્ટ થશે.
દૂધપાક કે શ્રીખંડ એક ચમચી માત્ર ચાખવા પૂરતો આપે તો આપણું સુખ અધુરું અપૂર્ણ, દૂધપાક કે શ્રીખંડ ઢોળી નાંખે અને ચાટવાનું કહે કે પછી આરારોટ યા સિંગોડાના લોટ મિશ્રિત આપે તો તે વિકારી થયેલ નહિ ગમે. દૂધપાક-શ્રીખંડ હાથમાં આપે કે પછી કલઈ વગરના વાસણમાં આપે, જે રૂપાંતરમાં ફાટી જાય કે બગડી જાય તેવો વિનાશી નહિ ગમે. કંદોઈ હાથમાં રાખી બતાડે પશ આપે નહિ તેવી પરાધીન નિષ્ઠ ગમે. વળી રંગે રૂપે સબંધ રૂચિકર એવો મેવામસાલાથી ભરપૂર સર્વોચ્ચ પ્રકારના દૂધપાક-શ્રીખંડને ઇન્ડીશું.
પરાવા લાયક થયેલી પરાયા ઉત્સુક મુરતિયાને કાણી-ખડી, લૂલી-પાંગળી કન્યા નહિ ખપશે. એને તો રંગ-રૂપે પૂરી પાંચે ઇન્દ્રિયોથી પરિપૂર્ણ સર્વાંગ સાબુત કન્યા જ પસંદ આવશે. કાચી કુંવારી અબોટ કન્યા જ જોઇશે. પોતાની જ થઇને રહે એવું ધણીપણું સ્વીકારનારી પતિવ્રતા, પડછાયાની જેમ સદાય સાથ નિભાવનારી અર્ધાંગના બની રહેનારી અને મળી શકતી હોય તો વિશ્વસુંદરીના જ સપના હોય છે.
સ્ત્રીઓ કુંભારને ત્યાં માટલું ખરીદવા જાય છે ત્યાં પણ ટક્કાબંધ આખું, પાણી ભરતાં તૂટી ન જનારું, બીબર પકાવેલું રંગરૂપે સુંદર
