________________
પ્રબુદ્ધ જીવન
૧૬ માર્ચ, ૨૦૦૫
એના મનમાં એમ કે છ હજારનાં પુસ્તકો કોઈ બીજી વ્યક્તિ તો અરીસામાં શું જોવું ? પડાવી લેતી નથી ? એણે મારા દીકરાને પૂછયું...એટલે મેં એને અષ્ટાવક્રની કેવળ દેહની કુરૂપતાને જોઇને હસનારાઓ ચમાર' કહ્યું કે હું તને પ્રોફેસર જેવો લાગતો નથી ? એણે સહસા કહ્યુંઃ હતા-ચર્મદષ્ટિવાળા હતા. તેઓ એના આંતરસૌંદર્યને જોઈ શક્યા “હા, મને તમે પ્રોફેસર જેવા લાગતા નથી પણ આ ભાઈ (મારો નહીં. કવિ ભર્તુહરિને દાંતની બત્તીસી દાડમની કળીઓ જેવી લાગી દીકરો), કહે છે એટલે પાર્સલ આપું છું.” આંગડિયો તો શું, મારી હશે પણ તત્ત્વજ્ઞાની ભર્તુહરિને એ કેવળ ગોઠવેલા અસ્થિના ટૂકડા પુત્રવધૂ પણ મને અનેકવાર કહે છે કે પપ્પા ! તમે સારા ને મોટા લાગ્યા હશે. કવિ ભર્તુહરિને, પિંગલામાં પાગલ હશે ત્યારે નારી પ્રોફેસર છો એ હું જાણું છું પણ ‘હજાર નૂર લુગડાં'ની ન્યૂનતાનું સ્તન કલકના અમૃત-કલશ સમાન લાગ્યા હશે પણ પિંગલાની શું ? મારો પૌત્ર તો મારો હેજ ફાટેલો ઝભ્ભો જુએ તો કાણામાં બેવફાઈને પામ્યા બાદ એને કનકના એ બે અમૃત-કલશ, કેવળ આંગળીની કાતર નાખી લીરે લીરા કરી નાખે છે !
માંસના પિંડ લાગે છે ! અત્તર નાખીને પટિયા પાડેલા શિર-કેશ એકવાર વડોદરા કૉલેજમાં શ્રી રમણલાલ વ. દેસાઈનું “સંયુક્તા' કબીરને ‘ઘાસની પૂળી' જેવા લાગ્યા-અગ્નિમાં ભસ્મ થઈ જવાની નામનું નાટક ભજવાતું હતું: સ્ટેજ પર સંયુક્તા ને સંયુક્તાની દાસી બાબતમાં ! “મતલબ કે જે દેખાય છે તે સત્ય નથી હોતું-સદાહતા...પ્લોટ પ્રમાણે પૃથ્વીરાજ ચૌહાણે સંયુક્તાનું અપહરણ કરવાનું સર્વદા ને જે સત્ય છે તે હતું પણ સંયુક્તા કરતાં દાસી વધુ પ્રભાવશાળી લાગી હશે વા हिरण्ययेन पात्रेण सत्यस्यापिहितं मुखम् । અન્ય સંભ્રમમાં પૃથ્વીરાજ દાસીને ઉપાડીને ભાગ્યો ને સંયુક્તા એ તત વં પૂષનું મપાવૃ" સત્ય થય તૂ I બંનેની પાછળ ભાગતાં ભાગતાં બોલતી હતીઃ ‘એ નહીં હું, એ મતલબ કે સવર્ણન જેવા ચમકીલા ઢાંકણથી સત્યનું મુખ બંધ છે, નહીં હું'... દેખાવું ને હોવું'નો આ સંભ્રમ કેવળ સ્ટેજ પર જ નહીં તે પૂષનું ! (જગતનું પોષણ કરનાર ભગવાન) સત્યની ખોજ કરનાર પણ સંસાર-વ્યવહારનાં અનેક ક્ષેત્રોમાં, અનેકવાર અનેક રૂપે જોવા- એવા મને સત્યનું મુખ સ્પષ્ટ દેખાય એટલા માટે એ આવરણ તું દૂર જાણવા મળે છે ! “બ્રહ્મ લટકાં કરે બ્રહ્મ પાસે”ની જેમ !
કર. દેખાવું અને હોવું'માં કેટલા બધા સંભ્રમો, કેટલાં બધાં પ્રલોભનો, અર્ધી સદી પૂર્વે, પીએચ.ડી.નો મારો શોધપ્રબંધ (થીસિસ) પૂર્ણ કેટલાં બધાં આવરણો છે તે સર્વને દૂર કરવાની આપણને સત્ય દૃષ્ટિ કરીને એના બાઈન્ડીંગ માટે હું એક વહોરાજી પાસે ગયો. બે દિવસ પ્રાપ્ત હો. સત્ય અને ન્યાય-કેવળ હોવાં seeing & Being નો જ મહિમા બાદ લઇ જવાનો એણે વાયદો કર્યો. ત્રીજે દિવસે હું ગયો તો મોટો છે. જોઈએ જ નહીં, દેખાવાં પણ જોઇએ. બાઈન્ડીંગ'ની કમાલનાં વખાણ કરતાં એ કહેઃ “જુઓ સાહેબ ! છે ને ફર્સ્ટ કલાસ ! આ “બાઈન્ડીંગ જોઇને જ તમને ડીગ્રી મળી ગઈ સમજો.”
પ્રબુદ્ધ જીવન મેં કહ્યું: “મીયાં ! બાઈન્ડીંગ જોઇને ડીગ્રી નથી અપાતી, અંદરની કમાલ
(રજીસ્ટ્રેશન ઓફ ન્યુઝ પેપર્સ રુલ્સ ૧૯૫૬ અન્વયે) જોવાની હોય છે.” મારી વાત, એ સમજ્યો કે નહીં, ન-જાને, પણ
(ફોર્મ નં. ૪, જુઓ રૂલ નં. ૮) હોવા' કરતાં “દેખાવાનો' એનો અહોભાવ સ્પષ્ટ હતો.
પ્રબુદ્ધ જીવન' સંબંધમાં નીચેની વિગતો પ્રગટ કરવામાં આવે છે. ૬૫ સાલ પુરાણા મારા એક એડવોકેટ મિત્ર માધ્યમિક શાળામાં
J૧, પ્રસિદ્ધિનું સ્થળ : રસધારા કો.ઓ.હા.સોસાયટી, ભણતા હતા ત્યારે હસ્તલિખિત માસિક કાઢતા હતા. એકવાર એમણે
૩૮૫, સરદાર વી. પી. રોડ, નર્મદનું “કબીરવડ' કાવ્ય પોતાના નામે ઠઠેડી દીધું ! એમના ને
મુંબઈ-૪૦૦૦૦૪. મારા મઝિયારા બીજા મિત્ર-જેઓ મુંબઇમાં પબ્લિક પ્રોસિક્યુટર ૨. પ્રસિદ્ધિનો ક્રમ : દર મહિનાની ૧૬મી તારીખે થયેલા-તેમણે કૃતક નર્મદની કાનબૂટ્ટી પકડી ફજેતો કર્યો ત્યારે ૩. મુદ્રકનું નામ : શ્રીમતી નિરુબહેન સુબોધભાઈ શાહ ‘દેખાવું ને હોવું ક્યાં ક્યાં એની કમાલ કરે છે તેનો ખ્યાલ આવ્યો, ૪. પ્રકાશકનું નામ : શ્રીમતી નિરુબહેન સુબોધભાઈ શાહ પણ આ તો સ્કૂલ-કક્ષાની વાત કરી..અરે ! કૉલેજ લેવલની વાત
કયા દેશના : ભારતીય કરું તો વર્ષો પૂર્વે, એક રઘુવીર દેસાઈએ “સોપાન’ને નામે પ્રોફેસરને
સરનામું : રસધારા કો. ઓ. હા. સોસાયટી,
૩૮૫, સરદાર વી. પી. રોડ, પુસ્તકો ભેટ આપી ઠીક ઠીક સંભ્રમમાં નાખેલા ! હાઈસ્કૂલમાં આ
મુંબઈ-૪૦૦૦૦૪. રઘુવીર દેસાઈ મારો સહાધ્યાયી હતો-ટીખળી ને નટખટ !
૫. તંત્રીનું નામ : ડૉ. રમણલાલ ચી. શાહ યુવાવસ્થાથી જ અમો ત્રણેક મિત્રોને રાજકારણનો ભારે શોખ.
કયા દેશના : ભારતીય “કરીઅર' તરીકે અપનાવવાની પણ તૈયારી. એક પીઢ ને પ્રોઢ
: રસધારા કો. ઓ. હા. સોસાયટી, રાજકારણી નેતાએ અમને સલાહ આપેલી: ‘બિમાર હો કે સ્વસ્થ
૩૮૫, સરદાર વી. પી. રોડ, હો, ઠંડી હોય કે ગરમી, કામ હોય કે ન હોય, પણ જે પક્ષમાં તમો
મુંબઈ-૪૦૦૦૦૪. પેસારો કરવા માગો છો-એની ઑફિસનાં પગથિયાં ઘસી નાખો. ૬. માલિકનું નામ : શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ લાયકાત મેળવવાની જરૂર નથી, દેખાડો કરવાની જરૂર છે. તે અને સરનામું રસધારા કો. ઓ. હા. સોસાયટી, દિવસે તમારો ઉદ્ધાર થવાનો જ.' સાંપ્રત રાજકારણની મિસાલ જોતાં
૩૮૫, સરદાર વી. પી. રોડ, એ પીઢ-પ્રૌઢ રાજકારણી નેતાની સલાહ સાચી લાગે છે ! અત્યારે
મુંબઈ-૪૦૦૦૦૪. તો ફૂલ ડૂબી જાય છે ને પત્થરો તરી જાય છે ! કેવળ રાજકારણ હું રમણલાલ ચી. શાહ આથી જાહેર કરું છું કે ઉપર આપેલી વિગતો પૂરતી જ આ વાત સત્ય ને સીમિત નથી પણ જીવનના સર્વ ક્ષેત્રમાં
મારી જાણ અને માન્યતા મુજબ બરાબર છે. સ્વસ્થતાથી જોતાં એનાં વરનાં દર્શન થશે જ થશે. હાથે કંકણ ને
તા. ૧૬-૩-૨૦૦૫
રમણલાલ ચી. શાહ
સરનામું
Printed & Published by Nirubahen Subodhbhai Shah on behalf of Shri Mumbat Jain Yuvak Sangh and Printed at Fakhri Printing I TWorks, 3121A, Bycutta Service Industrial Estate, Dadasi Konddev Cross Road, Byculla, Mumbai-400 027. And Published at 385, I IS.V.P. Road, Mumbai400 004. Tel.: 23820296, Editor: Ramanlal C. Shah, , ,
, 1
