________________
તિતિક્ષા
૨૨૭
તુંગભદ્રા તિતિક્ષા સ્વાયંભૂ મવંતરમાં દક્ષે ધર્મઋષિને તિલભારા એક દેશવિશેષ. / ભાર૦ ભીષ્મ અ૦ ૯. પરણાવેલી તેર કન્યામાંની એક. એના પુત્રનું નામ તિલોત્તમા પ્રાધાની અપ્સરા કન્યાઓમાંની એક. / શ્રેમ હતું,
(૩. ઈષ શબ્દ જુઓ.) તિતિક્ષા (૨) સહનશીલપણું
તિલોત્તમા (૨) પૂર્વ જન્મની એક બ્રાહ્મણ. એને તિતિક્ષુ સેમવંશી અનુકુલેન મહેમ રાજાના બેમાને નાને પુત્ર. એના પુત્રનું નામ રુશદ્રથ.
અકાળે સ્નાન કરવાથી શાપ થયો હતો. તેથી એને
અસરાની નિ પ્રાપ્ત થઈ હતી. એના જન્મનું તિથિ એક બ્રહ્મર્ષિ (૩. ભગુ શબ્દ જુઓ.)
કારણ એ હતું કે હિરણાક્ષના પુત્ર સુદ અને ઉપતિમિ સોમવંશી પુરુકુળોત્પન્ન પાંડવવંશીય દૂર્વ
સંદ એમણે ઘણું ઉગ્ર તપ કરીને શિવ-બ્રહ્માને રાજને પુત્ર. એને પુત્ર બૃહદ્રથ.
પ્રસન્ન કર્યા. એણે વર માગ્યું કે અમે કઈથી તિમિંગલ પાંડવના સમયને રામક પર્વત ઉપર
મરણ પામીએ નહિ. જ્યારે અમારે બે ભાઈઓને રાજા | ભાર સભા અ૩ર.
વિરોધ થાય ત્યારે મરીએ. એ બને ભાઈઓમાં તિમિધ્વજ દક્ષિણ દેશમાં દંડકારણ્ય સમીપની
પરસ્પર એવો સ્નેહ હતું કે વિરોધ થવાનો સંભવ વિજયંત નામની પુરીને રાજા. એનું બીજુ નામ
જ ન હતો. પછી એ દૈત્યોએ દેવોને દુઃખ દેવામાં શંબર પણ હતું. એ અસુરોના પક્ષમાં ભળીને
મણું રાખી નહિ. એમણે ઇન્દ્રને સિંહાસન પરથી ઈન્દ્રની સાથે યુદ્ધ કરતે હતે. હવે શું કરીશું એવા
ઉઠાડી મૂકો. દેવતાઓ બ્રહ્મદેવ પાસે રાઢ કરવા વિચારમાં પડીને છેવટે ઈ દશરથ રાજાને પોતાની
ગયા. બ્રહ્માએ તલ તલ જેવડાં નથી એક સુંદર સહાય સારુ બોલાવ્યા. દશરથે ઘેર યુદ્ધને અંતે
સ્ત્રી બનાવી ને તેનું નામ તિલોત્તમાં પાડયું. સુંદ અસુરે સહવર્તમાન તિમિદવજને કેવળ પરાભવ
અને ઉપસુંદ વિંધ્યાચળના પ્રદેશમાં રહેતા હતા. કર્યો; પણ એટલામાં દશરથને એક ભયંકર બાણ
બ્રહ્માએ એ તિલોત્તમાને એ પ્રદેશમાં મૂકી. સ્ત્રી સારુ વાગતાં તે મૃત્યુ સમી મૂરછમાં પડયો. આ પ્રસંગે
બન્ને ભાઈઓ દોડયા અને એક હાથ સૂદે અને દશરથની સ્ત્રી કેકેયી એની જોડે હતી. એણે બહુ બીજે ઉપસુંદે પકડયો. એ હસાતસીમાં લડાઈ ચતુરાઈથી રથને એક કરાણે લઈ જઈ રાજાને
થઈ અને એકબીજાના ઉપર ગદા ચલાવી જેથી સાવધ કર્યો. સાવધ થતાં એણે જોયું કે અસુરો બને મરણ પામ્યા (સંદેપસુંદ શબ્દ જુઓ.) સહિત તિમિધ્વજ નાસી છૂટ છે અને પોતે
તિષ્ય કલિયુગ. મૂર્ણિત થયા ત્યારે કૈકેયીએ પિતાનું સંરક્ષણ કર્યું
તિષ્ય (૨) પુષ્ય નક્ષત્ર. છે. આથી ખુશ થઈ એણે કૈકેયીને બે વરદાન
તીરગ્રહા એક દેશ | ભાર૦ ભીષ્મ અ૦ ૮. માગવાનું કહ્યું. હું બીજી ગમે તે વેળા માગીશ
તીર્થવતી એમ કહીને કેકેયીએ તે વખતે કાંઈ માગ્યું નહિ.
ચદ્વીપની એક નદી. પછી કૈકેયી સહવર્તમાન દશરથ અયોધ્યામાં પાછા
તીવ્રરથ સુમતિને પુત્ર (હંસવજ શબ્દ જુઓ.) આવ્ય./ વા૦ રા૦ અયો૦ સ૦ ૯.
તીર્ણવેગ રાવણ પક્ષને એક રાક્ષસ. તિમિન કાલ્પનિક મત્સ્ય.
તુંગ ભારતવર્ષીય તીર્થ. તિનિગલ તિમિનને ગળી જનાર મોટું કાલ્પનિક તુંગકારણ્ય અરયવિશેષ. મસ્ય,
તુંગભદ્રા એ નામથી જાણીતી એક નદીવિશેષ. તિમનગલગમ તિમિનગલને ગળી જનાર એથીયે એ મહેસુરના કઠુર જિલ્લામાં પશ્ચિમઘાટમાં ગંગામેટું કાલ્પનિક મત્સ્ય.
મૂળા આગળથી નીકળે છે. તુંગા અને ભદ્રા નામના તિમિરાપણ અગ્નિવંશને મુખ્ય અગ્નિ (ભાર બે નાના પ્રવાહે મળીને આ નદી બની છે. ૧૦ ૨૦-૧૪,
શિર્માગા જિલ્લાની ઉત્તરે કુદાલી નામની જગાએ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
