________________
દેવયાની
૨૬૩
દેવયાની
કંઈક પકડવાને આધાર મળી ગયો. એ પકડીને આપને એ લેકે ભેગાં રહેવું હોય તે આપ પોતે તરતી રહી, એની સખીઓએ આ દીઠું સિધા; તે આવવાની નથી જ. શુક્રાચાર્ય એટલે હવે તેને કઢવી શી રીતે એને યત્ન કરવા એને બહુ પ્રકારે સમજાવી પણ એ એકની બે થઈ લાગી. પણ કાંઈ ફાવે નહિ. દેવયાનીએ કૂવામાંથી નહિ. આથી નિરુપાય થઈને શુક્રાચાર્ય પણ કહ્યું કે તમે સત્વર નગરમાં જાઓ અને શર્મિષ્ઠાએ ત્યાં જ રહ્યા. મારી આ હાલત કરી છે તે મારા પિતાને કહે. આ વર્તમાન વૃષપર્વાને જાણ થવાથી તે તત્કાળ આ પ્રમાણે કહેવાને બધી સખીઓ નગર તરફ ગઈ. ત્યાં આવ્યો અને આચાર્યની ઘણે પ્રકારે પ્રાર્થના
દરમ્યાન નહુષપુત્ર યયાતિ રાજા મૃગયા સારુ કરી કે આપ નગરમાં પધારો. આપે અમારે ત્યાગ નીકળેલ તે ત્યાં આવી ચડ્યો. એણે કૂવામાંથી કર્યો અને ગયા તે અમે કાના બળે દેવે સામે શેકવનિ સાંભળતાં કઈ દુઃખી પડયું છે એમ ધારી ટકી શકીશું? શુક્રાચાર્યે કહ્યું કે મારી પ્રાર્થના પિતે ત્યાં ગયે. કુવામાં ડોકિયું કરતાં દેવયાનીએ કરવાની જરૂર નથી. દેવયાનીને સમજાવ. એ જે એને દીઠો અને કહ્યું કે હું નગ્નાવસ્થામાં છું, નગરમાં આવશે તે હું તરત જ આવીશ. એ માટે પહેરવાને કંઈ વસ્ત્ર નાખો. યયાતિએ પિતાનું સિવાય આવનાર નથી જ. ઉપવસ્ત્ર નાખ્યું, તે વડે એણે જેમ તેમ કરીને આ પરથી વૃષપર્વાએ દેવયાનીને ઘણી પ્રાર્થના પિતાનું શરીર જેવું તેવું ઢાંકયું. દેવયાનીએ કરી અને કહ્યું કે શર્મિષ્ઠાના અપરાધ ક્ષમા કરી રાજને કહ્યું, હું ત્યગુરુ શુક્રાચાર્યની કન્યા દેવયાની નગરમાં ચાલ, પણ એણે ન માનતાં કહ્યું કે મારા છું, તમે કોણ છો તે કહે. આ ઉપરથી રાજાએ પિતા જ્યાં મારું લગ્ન કરે ત્યાં પોતાની જોડે પિતાનું કુળ–ગોત્રનામ વગેરે કહ્યું. એ સાંભળીને બીજી દાસીઓ લઈને શર્મિષ્ઠા જાતે આવીને મારું દેવયાનીએ યયાતિને કહ્યું કે ઈશ્વરેચ્છાથી જ આ દાસ્ય કરવાને સ્વીકારે તે જ હું નગરમાં આવું, સંબંધ થયો છે. માટે હવે મારે હાથ પકડીને તે સિવાય નહિ, તને અને તારી કન્યાને એ વાત મને બહાર કાઢે. બ્રહ્મર્ષિ અને રાજર્ષિ વચ્ચે માન્ય હોય તો શર્મિષ્ઠાને અહીં બોલાવી અને ઘણાએ લગ્નસંબંધ થયા છે. માટે શંકા ન ધરતાં પૂછી જો, અને એ કબૂલ થાય તો હું નગરમાં આવું. મારા વચન પર વિશ્વાસ અને મને સત્વર બહાર આખરે વૃષપર્વાએ શર્મિષ્ઠાને ત્યાં તેડાવી. આવી કાઢે. આ ઉપરથી યયાતિ રાજાએ એને હાથ કે દેવયાનીની માગણી એને જણાવી. આમ ઝાલી કૂવામાંથી બહાર કાઢી અને એની આજ્ઞા લઈ સંકડામણમાં આવવાથી શર્મિષ્ઠાએ દેવયાનીને પિતાના નગરમાં ગયે.
સાસરે જેડ જઈને એની દાસી થવાનું કબૂલ્યું. દેવયાનીએ પોતાની સખીઓને તેના પિતાને દેવયાનીએ શર્મિષ્ઠાને કહ્યું કે યાચકની કન્યાનું હાસ્ય એના વીતકની હકીક્ત કહેવા મોકલી હતી તે કહી દાતાની કન્યાથી થશે ? શર્મિષ્ઠાએ કહ્યું કે એકને ગયા છીએ. બધી કન્યાઓએ શુક્રાચાર્ય પાસે જઈને માટે આખા કુળને નાશ થવા દેવો એ યોગ્ય સઘળી હકીક્ત કહી. એ સાંભળતાં જ શુક્રાચાર્ય નથી. એ જ ન્યાયે બધા દાનના હિતને સારુ ઊઠીને ઉતાવળે ઉતાવળ કૂવા પાસે આવ્યો. જુઓ હું દાસીપણું અંગીકાર કરું છું. પછી દેવયાની છે તે દેવયાનીને કૂવાની બહાર બેઠેલી દીઠી. અને શુક્રાચાર્ય નગરમાં ગયાં. દેવયાનીનું લગ્ન દેવયાનીએ આરંભથી તે પિતાને યયાતિ રાજાએ યયાતિ રાજા સાથે થતાં, કરાર પ્રમાણે શર્મિષ્ઠા કાઢી ત્યાં સુધીનું બધું વર્તમાન આચાર્યને કહ્યું. બીજી દાસીઓ સહવર્તમાન દેવયાનીની દાસી થઈ એણે પિતાને એમ પણ કહ્યું કે આવા ઉન્મત્ત યયાતિ રાજાને ત્યાં ગઈ. (યયાતિ શબ્દ જુઓ.) દાન પાસે આપને રહેવું યોગ્ય નથી. છતાં દેવરત એક બ્રહ્મર્ષિ (૧, વિશ્વામિત્ર શબ્દ જુઓ)
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
