________________
પ્રામાણ્ય અપ્રામાણ્ય સ્વતઃ-પરતઃ વિચાર
૩૧
42. न चेदमर्थक्रियाज्ञानमप्रवृत्तस्य पुंसः समुद्भवति । तत्र प्रामाण्यावधारणपूर्वि - कायां प्रवृत्तौ कारणगुणनिश्चेयप्रामाण्यचर्चाबद्धचक्रक क्रकचचोद्यप्रसङ्गस्तदवस्थ एव । अनिश्चितप्रामाण्यस्य तु प्रवृत्तौ पश्चात्तन्निर्णयो भवन्नपि कृतक्षौरस्य नक्षत्र परीक्षावदफल एवेत्युक्तम् ।
42. વળી, આ અક્રિયાજ્ઞાન જેણે [પ્રથમ જ્ઞાનને આધારે ] પ્રવૃત્તિ કરી નથી એવા પુરુષને થતું નથી. પ્રથમ જ્ઞાનના પ્રામાણ્યના અવધારણને કારણે પ્રવૃત્તિ માનતાં પ્રથમ જ્ઞાનના કારણના ગુણુ દ્વારા તે પ્રથમ જ્ઞાનના પ્રમાણ્યને નિશ્ચય થાય છે એ મતની ચર્ચા જે ચક્રકદોષથી ઘેરાયેલી છે તે ચક્રદોષની આપત્તિ એમ ને એમ જ રહેશે--દૂર . થશે નહિ. જો અનિશ્ચિત પ્રામાણ્યવાળા પ્રથમ જ્ઞાનથી પ્રવૃત્તિ માનશે! તેા [ પ્રવૃત્તિ ] પછીથી તેના પ્રામાણ્યના નિર્ણય થાય તો પણુ તે મુંડનક્રિયા કરાવ્યા પછી નક્ષત્ર જોવા જેવા નિષ્પ્રયેાજન જ ગણાય એમ વિદ્વાના કહે છે.
43. તંત્રતચાત્ દ્વિવિધા હિં પ્રવૃત્તિ:-માવાનાભ્યાસિન્ની ૬ । તત્રાવા ચા-विनिहित सलिलावसिक्तमसृणमृदि शरावे शाल्यादिबीजशक्तिपरीक्षणाय कतिपयबीजक - णावापरूपा । ततस्तत्र तेषामङ्कुरकरण कौशलमविकलमवलोकयन्तः कोनाशा निःशङ्क केदारेषु तानि बीजान्यावपन्तीति सेयमाभ्यासिकी प्रवृत्तिः । एवमिहापि प्रथमापरीक्षितप्रमाणभावादेव ज्ञानात्कुतश्चित्कश्चिद्विपश्चिदपि व्यवहरंस्तद्व्यवहारपरस्तत्तत्फलज्ञाने तस्य प्रामाण्यमवगच्छन् पुनस्तथाविधे जाते सति सुखमेव प्रवृत्त्यादिकं व्यवहारमशङ्कितकालुयः करिष्यतीति न सर्वात्मना वैयर्थ्यामिति ।
43. નૈયાયિક—આનું નિરાકરણ આમ છે, પ્રવૃત્તિ બે પ્રકારની છે--આદ્ય પ્રવૃત્તિ અને અભ્યસ્ત પ્રવૃત્તિ. એમાં આદ્ય પ્રવૃત્તિનું દૃષ્ટાંત આ છે—શાલિખીજોની શક્તિની પરીક્ષા કરવા માટે [ઢગલા શાલિખીજોમાંથી] કેટલાંક શાલિખીજોને પાણી સિ ંચેલ મૃદુ માટી ભરેલા શકેારામાં વાવવારૂપ પ્રવૃત્તિ. ત્યાર બાદ તે કેટલાક ખીજોના અંકુરણનું કૌશલ ધ્યાનપૂર્ણાંક જોયા પછી ખેડૂતો દ્વારા નિ:શંકપણે યતી બધાં જ શાલિબીજોને કયારાઓમાં વાવવારૂપ પ્રવૃત્તિ એ આભ્યાસિકી યા અભ્યસ્ત પ્રવૃત્તિ છે. એ જ રીતે અહીં પણ કાઈક વિચારશીલ વ્યક્તિ અપરીક્ષિત પ્રામાણ્યવાળા જ્ઞાનના આધારે પ્રવૃત્તિ કરી, પ્રવૃત્તિ પછી પ્રવૃત્તિના ફળના જ્ઞાનમાં [=મક્રિયાજ્ઞાનમાં ] પ્રથમ જ્ઞાનનું પ્રામાણ્ય છે એમ જાણે છે. પછી એવું જ્ઞાન જ્યારે જ્યારે એને થાય છે ત્યારે એ પ્રવૃત્તિ વગેરે વ્યવહાર અપ્રામાણ્યદોષની શકા રાખ્યા વિના સહેલાઈથી કરે છે; એટલે પ્રવૃત્તિ પછી જ્ઞાનના પ્રામાણ્યના નિર્ણય સં થા વ્યું નથી.
44. સભ્યતે વિષમોડયું ટટ્ટાન્તઃ
Jain Education International
-
तज्जातीयतया बीजं शक्यते यदि वेदितुम् । तत्र तन्निश्चयाद्युक्तं निर्विशङ्कं प्रवर्त्तनम् ॥
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
