________________
નાયિકનું આખ્યાતિવાદખંડન દર્શન હેય, અને તે પછી ત્યારે રજતનું મરણ થવાને કઈ અવકાશ જ કયાં રહે છે ? અને શક્તિના દર્શન પછી શુક્તિ સાથે રજતનું સાદસ્થ હોવાને કારણે રજતનું સ્મરણ થાય તે પણ તે રજતસ્મરણ શક્તિદર્શનથી પોતાના ભેદનું અગ્રહણ જન્માવવા સમર્થ નથી – જેમ દેવદત્તના દર્શન પછી દેવદત્ત સાથે સાદ ધરાવનાર પુરુષનું થતું સ્મરણ દેવદત્તદર્શનથી પોતાના ભેદનું અપહણ જન્માવવા સમર્થનથી તેમ. જે કહે કે “આ” એ જ્ઞાનમાં ધમિમાત્રનું ગ્રહણ થાય છે, શક્તિના ટુકડાનું ગ્રહણ થતું નથી, તે તે તો અમને
ખરેખર ઈષ્ટ છે. સામાન્ય ધર્મના ગ્રહણને લીધે વિરોધી સંસ્કારોના જાગવાથી વિરોધી * વિશેષ ધર્મોનું સ્મરણ થાય છે જેને કારણે આ રજત છે' એવું તે જ્ઞાન સામાન્ય ધર્મથી શરૂ થઈ વિશેષ ધર્મમાં પર્યાવસાન પામે છે, કારણ કે “જે આ છે તે રજત છે એ અભેદના પરામર્શ થાય છે. પોતાને રજતને અનુભવ થયો છે એમ માનીને રજતાથી ત્યાં પ્રવૃત્ત થાય છે.
112. ननु स्मरणानुभवयोविवेकमप्रतिपद्यमानः प्रवर्तते इत्युक्तम् । श्रुतमिदं यदत्रभवद्भिधर्मकीर्तिगृहादाहृतं 'दृश्यविकल्प्यावर्थावेकीकृत्य प्रवर्तते' इति । किञ्च चौर्यमपीदं न कथञ्चन स्वार्थ पुष्णाति, यावद्धि दृश्यं गृहीतमिति न जातः प्रत्ययः तावत्कथं दृश्यार्थिनस्तत्र प्रवृत्तिः । एवमिहापि यावद् रजतं गृहोतमिति न जातः प्रत्ययः तावत् कुतस्तदर्थिनां प्रवृत्तिः ? तस्मादस्ति रजतग्रहणं, न तु तत्स्मरणप्रमोषमात्रम् ।।
112. પ્રભાકર મીમાંસક – સ્મરણ અને અનુભવના ભેદનું પ્રહણ ન થતાં [રજતાથી] પ્રવૃત્ત થાય છે એમ અમે તેને કહ્યું છે.
નેયાયિકઅમે આ સાંભળ્યું છે કે “દર્શનને વિષય અને વિક૯પને વિષય એક ન હોવા છતાં તેમને એક કરીને કમાતા પ્રવૃત્ત થાય છે? આ વિચાર આપે ધમકીર્તિન ઘરેથી (=ૌદ્ધ દર્શનમાંથી) ઉછીને લીધો છે. વળી, આ ચેરી પણ તમારે કોઈ સ્વાર્થ પોષતી નથી, કારણકે ‘દર્શનને વિષય ગૃહીત થયું છે એવું જ્ઞાન જ્યાં સુધી ન થાય ત્યાં સુધી દર્શનના વિષયને ઈરછનાર કયાંથી પ્રવૃત્ત થાય ? એ જ રીતે અહીં પણ “રજતનું ગ્રહણ (દર્શન) થયું છે એવું જ્ઞાન જ્યાં સુધી ન થાય ત્યાં સુધી રજતાથી કેમ પ્રવૃત્તિ કરે છે તેથી રજનનું ઝડણ (=દર્શન) છે અને નહિ કે રજતના સ્મરણનો પ્રમેષ માત્ર. - 113. નિનુ સંગતમાળે વિપરીત હયાતિવાહિમિરર્થકતમિથુન /સલ્ય, રમતગતविशेषस्मरणमभ्युपगतम् । यथा हि पुरोऽवस्थिते धर्मिण्यूलत्वादिसाधारणधर्मग्रहणात् स्थाणुपुरुषगतविशेषाग्रह गादुभयविशेषस्मृतेः संशयो भवति, एवमिहापि तेजस्वितादिसामान्यधर्मग्रहणाद्विशेषाग्रहणाद् रजतगतविशेषस्मृतेश्च तस्मिन् धर्मिणि रजतप्रत्यो भवति विपर्ययात्मकः । संशये ह्युभयविशेषस्मरणं कारणम् , इह त्वन्यतरविशेषस्मरणमिति विशेषः । अत एव चागृहीतरजतस्येदं ज्ञानं नात्पद्यते, सदृशाग्रहणे वा निशीथादाविति । न त्वेतावता स्मरणमात्रमेवेदमितीयति विरम्य स्थातव्यम्, स्मरणजन्यस्य विपर्ययप्रत्ययस्यापि संवेदनात् । अत एव तत्पृष्ठभाविपरामर्शवादिनो वरं सत्यवाचः । ते हि प्रतिभासं न निहनुवते ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
