________________
૧પ૦
મીમાંસક મત અંતમાં પરિણમવાની આપત્તિ 262. મીમાંસક–બુદ્ધિ એક જ છે અને નિત્ય છે; તેની અનેકતા તે વિષયભેદરૂપ ઉપાધિને કારણે છે.
નિયાયિકરહેવા દે. આ શું કહે છે? કારણ કે તમે પોતે જ કહ્યું છે કે જે બુદ્ધિ જન્મે છે તે પ્રત્યક્ષ છે.” અને અમે નિયાયિકે તે બુદ્ધિની નિત્યતાને નીરાસ આગળ ઉપર [આઠમા આહ્નિ માં] કરવાના છીએ. વિષયભેદે બુદ્ધિભેદ કહેતા હે તે અમે પૂછીએ છીએ કે વિષયને પણ ભેદ હવે ક્યાંથી ? જે કહો કે બુદ્ધિભેદને કારણે, તે પ્રત સ્તરાજયદેષની આપત્તિ આવશે. તેથી [તમારે માનવું જોઈએ કે] આ બુદ્ધિએ સ્વત: જ ભેજવાળી છે; અને વિષયોનો ભેદ પણ સ્વતઃ જ છે પણ તે બુદ્ધિ દ્વારા જ્ઞાત થાય છે. બીજી બાબતોની ચર્ચા અત્યારે રહેવા દઈએ. [ષ્કર્ષ એ કે] જેમ ભાસ્વર, ધૂસર, વગેરે ભેદવાળા શુકલગુણનું નીનાવ છે તેમ ઉદાત્ત આદિ ભેદવાળા વર્ણનું પણ નાનાત્વ છે.
263 शुक्ल गुणोऽप्येक एव, आश्रयभेदात्तु तभेद इति चेद् अहो रससમાતો મા !
कमै बुद्धिरप्येका जगत्ये कस्सिता गुणः ।
त चैतन्नित्यमित्येताः स्त्रीगृहे कामुकोक्तयः ॥ अपि चैकात्मवादोऽप्येवमेवावतरेत् सुखदुःख्यादिभेदस्य शरीर मेदेनाप्युपपत्तेः । अद्वैतस्य च नातिदवीयानेष पन्था इत्यलमलीकविकथनेन । तस्माद् बुद्ध्यादिवत् सर्वदा सविशेषाणामेव वर्णानां ग्रहणान्नानात्वम् ।
263. મીમાંસક—શુકલગુણ પણ એક જ છે, આશ્રયભેદે તેનો ભેદ જણાય છે.
નૈયાયિક–અરે કુમારિક ભટ્ટ તે શુંગારરસમાં ચડી ગયા ! જગતમાં કર્મ એક છે, બુદ્ધિ પણ એક છે, એક જ શુકલગુણ છે અને તે નિત્ય – આ બધી ઉક્તિઓ તે સ્ત્રીગૃહમાં કામાતુરની છે. વળી, આ રીતે તો એકાત્મવાદ ઊતરી આવે, કારણકે “સુખી” દુઃખી” વગેરે ભેનો ખુલાસે શરીરભેદથી થઈ જાય છે. આ માર્ગ અદ્વૈતથી બહુ છે. નથી. માટે, ખેટી બડાશે હાંકવાનું રહેવા દે. આ બધાને નિષ્કર્ષ એ કે બુદ્ધિ વગેરેની જેમ વર્ણો હંમેશા વિશે સહિત જ ગૃહીત થતા હોઈ અનેક છે.
264. तत्रौतत्स्यात् यः गगनादावकारोपश्लेषकृत एव भेदप्रत्ययः, न स्वरूपमेद इति । तस्युक्तम् , अकारस्यापि भवन्मते भेदाभावात् । अविद्यमाने च तदुपश्लेषे दिगजो दिग्गज इति भेदेन प्रतिभासो भवत्येव । तथा च समदः सम्मदः, पटः पट्टः, આસનમ્ માસનં, મઝ: મર:, વિશ: ૩વિ, પતિઃ પર, પર્વ પત્તરમत्यादावपि भेदप्रतीतिः । अर्थप्रतीति भेदोऽपि दिगदिग्गजादौ शब्दान्तरनिमित्तको भवितुमर्हति, न द्विरुच्चारणकृतः । ग्रन्थाधिक्यादर्थाधिक्यम् , नोच्चारणभेदात् । शतकृतोऽपि प्रयु के गोशब्दे सास्नादिमदर्थव्यतिरिक्तवाच्यसंप्रत्ययाभावात् । तथा च दिग्गज इति द्विगकारको निर्देश इत्याचक्षते शब्दविदः, न द्विर्गकार उच्चारित इति ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
