________________
શબ્દની પ્રત્યભિજ્ઞાની વિશેષતા 273 gવં જ્ઞsfષ તસચારાવદાજે દિ દો
कविना सदनुप्रासे निबद्धेऽक्षरडम्बरे ॥ गकारा वहवो दृष्टा इति व्यवहरन्ति हि । यदपि प्रत्यभिज्ञानं तद्वारकमुदाहृतम् ।। तस्यापि सिद्धे प्रामाण्ये जात्यालम्बनता भवेत् । नृत्ताभिनयचेष्टादिप्रत्यभिज्ञानतो वयम् ॥ न शब्दप्रत्यभिज्ञानमुत्तारयितुमीश्महे ।। विशेष प्रत्यभिज्ञाने न पश्यामो मनागपि । स्तम्भादिप्रत्यभिज्ञासु न तदैव विनाशधीः । क्षणभङ्गप्रतीकारं तेन ताः कर्तुमीशते ॥ शब्दस्य प्रत्यभिज्ञानवेलायामेव दृश्यते ।
शब्दरूपस्य विध्वंसः इति तन्नित्यता कुतः ॥ 273. વળી. શબ્દની બાબતમાં પણ સંખ્યાને વ્યવહાર થતા દેખાય છે. કારણ નામાં કવિએ પ્રયોજેલ સુંદર અનુપ્રાસને અનુલક્ષી લોકો કહે છે કે “ ગકારો ધણા આ ઉપરાંત, ગકારના આધારે પ્રત્યભિજ્ઞાની વાત જે તમે કહી તેમાં પણ જે પ્રત્યશિક પ્રમાણ તરીકે સિદ્ધ હોય તે તે પ્રત્યભિજ્ઞાન વિષય [ગકાર નહિ પણ ગવં] જાતિ છે જોઇએ. નૃત્ત, અભિનય, ચેષ્ટા વગેરેના પ્રત્યભિજ્ઞાનોથી શબ્દના પ્રત્યભિજ્ઞાનને જદુ તારવવા અમે શકિતમાન નથી. એ બે પ્રત્યભિજ્ઞાનમાં અમને જરા પણ ભેદ @ાતે નWી. સ્તંભ વગેરેના પ્રત્યભિજ્ઞાનમાં તે જ વખતે (અર્થાત્ પ્રત્યભિાન વખતે જ) તંભ આદિના વિનાશનું જ્ઞાન થતું નથી. તેથી તે પ્રત્યભિજ્ઞા ક્ષણભંગવાદને પ્રતીકાર કરવા સમર્થ છે. એથી ઊલટું શબ્દનું પ્રત્યભિજ્ઞાન જે વખતે થાય છે તે વખતે જ શબ્દરૂપને વંસ થતો દેખાય છે, એટલે શબ્દની નિત્યતા તે કયાંથી હોય ?
___274 यद्यपि च क्षणभङ्गभने प्रत्यभिज्ञाप्रामाण्यमस्माभिरपि समर्थयिष्यते तथाऽपि स्तम्भादिप्रत्यभिज्ञायाः शब्दप्रत्यभिज्ञाया एष एव विशेषः यदत्र 'ध्वस्तः
शब्दः' इति तदैव प्रत्ययो जायते । अत एव तिरोहितेऽपि भावादियमप्रमाणं प्रत्यમિચાડું !
274. જે કે અમે મૈયાયિક ક્ષણભંગવાદના ખંડનમાં પ્રત્યભિજ્ઞાનના પ્રામાણ્ય સમર્થન કરીશું તેમ છતાં તંભ આદિના એ પ્રત્યાભિજ્ઞાન શબ્દપ્રયભિજ્ઞાનની આ વિલક્ષણતા છે કે અહીં “શબ્દ દવસ્ત થઈ ગયે ” એવું જ્ઞાન પ્રત્યભિજ્ઞાનકાઈ જ જન્મે છે. તેથી જ તિરહિતમાં પણ પ્રત્યભિજ્ઞા થતી હે તે અપ્રમાણે છે એમ તેઓ(વિધાન યાયિક) કહે છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
