________________
શબ્દપ્રત્યભિજ્ઞાની લીધે પ્રાક્રયા 275. થી પ્રિયડમા રહો ત્રિાનવિ ક્ષળાનું !
प्रत्यभिज्ञा तु कालेन तावता नावकल्पते ॥ तथा हि शब्द उत्पद्यते तावत् ततः स्वविषयं ज्ञानं जनयति, अजनकस्य प्रतिभासायोगात् । ततस्तेन ज्ञानेन शब्दो गृह्यते । ततः संस्कारबोधः । ततः पूर्वज्ञातशब्दस्मरणम् ततस्तत्सचिवं श्रोत्रं मनो वा शब्दप्रत्यमिज्ञानं जनयिष्यति, तदा शब्दो महीण्यते इतीयत् कुतोऽस्य दीर्घमायुः ? प्रत्यभिज्ञाप्रामाण्यादेव तावदायुस्तस्य कल्प्यते इति चेत् सत्यं कल्प्येत यदि विनाशप्रत्ययस्तदैव न स्यात् ।
75. અમારે મને શબ્દ બેત્રણ ક્ષણ ટકે છે પરંતુ એટલે કાળ ટકનારની બાબતમાં (પ્રમાણરૂ૫) પ્રત્યભિજ્ઞાન અસંભવિત છે. તે આ પ્રમાણે પહેલા તે શબ્દ ઉત્પન્ન થાય છે; પછી તે પિતાના વિશેનું જ્ઞાન ઉત્પન્ન કરે છે, કારણ કે જે જ્ઞાનને ઉત્પન્ન કરતું નથી તે જ્ઞાનથી ગૃહીત થતો નથી; પછી તે જ્ઞાન વડે શબ્દનું ગ્રહણ (શ્રુતિ થાય છે; પછી સંરકારની જાગૃતિ થાય છે; પછી પૂવે સાંભળેલ શબ્દની સ્મૃતિ થાય છે; પછી તેની સહાયથી શ્રોત્ર કે મન પ્રત્યભિજ્ઞાનને ઉત્પન્ન કરશે ત્યારે શબ્દનું પ્રત્યભિજ્ઞાનથી ગ્રહણ થશે– આમ આટલું દીર્ધ આયુ તે શબ્દને કયાંથી હોય? પ્રત્યભિજ્ઞાન પ્રામાયથી જ તેનું તેટલું આયુષ્ય કલ્પવામાં આવે છે એમ જે તમે કહે તે અમે કહીએ છીએ કે સાચે જ ક૯પી શકાય છે તે જ વખતે (પ્રિત્યભિજ્ઞા વખતે જ) શબ્દના વિનાશની પ્રતીતિ ન થતી હોય.
276. ઉપર જેન્દ્રોડીમરોડમતિ સમિાનવોન્ટેરવાત
नानानुस्मरणं तस्य तदैवावश्यमापतेत् । विज्ञानायोगपद्याच्च कालो दीर्घतरो भवेत् ॥
76. વળી, આ શબ્દ છે” “આ અશ્વશબ્દ છે” એવી તે તે શબ્દના વિશેષનામના ઉલ્લેખવાળી પ્રતીતિ (પ્રત્યભિજ્ઞા) થતી હોઈ તેને માટે જરૂરી અનેક અનુસ્મરણે (સ્મૃતિઓ) તે પ્રતીતિ વખતે જ આવી પડે છે. [આ અનુસ્મરણેને પ્રતીતિ વખતે જ યુગપહ ઉતપન્ન થતાં માની શકાય એમ નથી કારણ કે વિજ્ઞાને યુગપદ્ ઉત્પન્ન થતાં નથી. એટલે આ અનુસ્મરણેને પ્રતીતિ પૂર્વે ક્રમથી ઉત્પન થયેલાં માનવા પડે, પરંતુ એમ માનીએ તે શબ્દનું આયુ લાંબુ માનવું પડે, કારણ કે પ્રથમ અનુસ્મરણથી માંડી “આ ગશબ્દ છે એ પ્રતીતિ જન્મે ત્યાં સુધી પ્રતીતિવિષય શબ્દ વર્તમાન હવો જોઈએ.] આમ જ્ઞાન યુગ પદ્દ ઉત્પન્ન થતાં ન હોવાથી અનુસ્મરણેને ક્રમથી ઉત્પન્ન થતાં માનવા પડે અને પરિણામે] શબદનું આયુ વધારે દીર્ધ બની જાય–[જે અમને નૈયાયિકાને ઈષ્ટ નથી. હકીકતમાં શબ્દનું આયુ એટલું લાંબુ નથી. એટલે ગશષ્યત્વ નતિ માનવી જોઈએ.]
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
