________________
પ્રત્યભિજ્ઞાનું સ્વરૂપ 277. કુઢિતમુદ્દામનેઘરાજાપુ ત્રિપુ !
साम्यं मौदामिनीधामजन्यया प्रत्यभिज्ञया । तदसत् कालदैर्येण तदवस्थित्यसम्भवात ।
विद्युद्द्दष्टे च वृक्षादौ नाशसंवित्त्यसम्भवात् ।। 277. વળી, ગાઢ વાદળાને કારણે કાળી બનેલી રાત્રિઓમાં વિધુતપ્રકાશથી ઉત્પન્ન થતી [વૃક્ષાદિવિષયક] પ્રત્યભિજ્ઞા સાથે આ શબ્દવિષયક પ્રત્યભિજ્ઞાનું સામ્ય છે એમ જે તમે કહ્યું તે ખોટું છે, કારણ કે લાંબા વખત સુધી શબ્દની અવસ્થિતિ સંભવતી નથી [અને એટલે જ શબ્દપ્રત્યભિજ્ઞા વખતે જ શબ્દના વિનાશની પ્રતીતિ થાય છે જ્યારે વિદ્યુત દ્વારા દેખાયેલાં વૃક્ષ વગેરેની બાબતમાં તેમના નાશનું જ્ઞાન સંભવતું નથી. - 278. प्रत्यभिज्ञा नाम स्मर्यमाणानुभूयमानसामानाधिकरण्यग्राहिणी संस्कारसचिवेन्द्रियजन्या प्रतीतिरिति केचित् । अन्ये मन्यन्ते स्मर्यमाणपूर्वज्ञानविशेषितार्थग्राहित्वात् प्रत्यभिज्ञायास्तद्विशेषणस्य चार्थस्य बाह्येन्द्रियग्राह्यत्वानुपपत्तेः स्तम्भादावपि मानसी प्रत्यभिशेति ।
निर्बन्धस्स्विह नास्माकं सा यथाऽस्तु तथास्तु वा । :
शब्दे विनाशज्ञानात्तु न सा नित्यत्वसाधिका ॥ 278. પ્રત્યભિજ્ઞા એ તે યાદ કરાતી અને અનુભવાતી વસ્તુઓની એકતાને પ્રહણ કરનારું અને સંસ્કારની સહાયથી ઈંન્દ્રિયથી ઉત્પન્ન થનારું જ્ઞાન છે એમ કેટલાક માને છે [આમ તેમને મને પ્રત્યભિજ્ઞાન એન્દ્રિય છે.] બીજા કેટલાક એવા મતના છે કે સ્મરણમાં આવતા પર્વાનુભવથી વિશેષિત અર્થને પ્રત્યભિજ્ઞા ગ્રહણ કરતી હોઈ અને તે અર્થનું વિશેષણ [પૂર્વાનુભવ બાલ્વેન્દ્રિયગ્રાહ્ય ઘટતું ન હાઇ ખંભાદિની પ્રત્યભિજ્ઞા પણ માનસી જ છે. આ વિશે અમારે કેઈ આગ્રહ નથી. તે જેવી છે તેવી ભલે છે. પરંતુ | શબ્દ- , વિષયક પ્રત્યભિજ્ઞા વખતે ] શબ્દના વિનાશનું જ્ઞાન થતું હોઈ તે શબ્દની નિત્યતાની સાધક નથી. 279. જાણવાધમાં તુ નિયમો નr feતઃ |
शब्दस्य प्रत्यभिज्ञानविनाशप्रतिभासयोः ॥ उच्यते प्रत्यभिज्ञानमन्यथाऽप्युपपद्यते ।
गत्वादिजातिविषयं यद्वा सादृश्यहेतुकम् ॥ 279. મીમાંસક-શબ્દની પ્રત્યભિજ્ઞા (જે શબ્દનિત્યતાની સાધક છે) અને શબ્દવિનાશનું પ્રત્યક્ષ એ બેમાં પ્રત્યભિજ્ઞા બાધ્ય છે અને પ્રત્યક્ષ બાધક છે એવો નિયમ શેને આધારે કર્યો?
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
