________________
શ્રોત્ર સ્કાર
જે ગંધ ઉપલબ્ધ થાય છે તે બકપુષ્પમાં કે મધૂકપુષ્પમાં કદી તેથી, સમાનદેશમાં રહેલ હાવાને કારણે [બધા નહિ પણ] અમુક જ થાય છે, એવા નિયમ બનશે નહિ. ઉત્પન્ન થાય છે તે જ નહિ – આ પ્રમાણે વ્યવસ્થા સ્વીકારવામાં આવતાં તા શબ્દને ભે(=શબ્દની અનિત્યતા)પુરવાર થાય. નાદા (=વાયુએ) વડે શબ્દને, શ્રેત્રને કે બંનેના સ`સ્કાર ભલે થાએ પરંતુ કાઈ પણુ રીતે [એના દ્વારા] અમુક વ્ય ́જક અમુક શબ્દને અભિવ્યક્ત કરે છે એવા નિયમના નિશ્ચય થશે નહિ, જો અમુક ન્યૂજક અમુક શબ્દને [– બધા શબ્દેને નહિ...] અભિવ્યક્ત કરે છે એ વ્યવસ્થા અદૃષ્ટને કારણે છે એમ માનશેા તા અમે કહીશું' કે શબ્દની દેખાતી ઉત્પત્તિમાં કાઈ પણ દેશ બાબત વિરાધી નથી [અને તેથી તેને માનવી જોઈએ, તેને માનતાં અદૃષ્ટને માનવાની જરૂર નહિં રડે અને અમુક શબ્દ જે ઉત્પન્ન થાય છે તે જ ગૃહીત થાય છે એ વ્યવસ્થા સરળતાથી બનશે.] વળી, નિશ્ચલ વાયુના અપનયનથી અતિરિક્ત ક્રાઈ શ્રોત્રસંસ્કાર છે નહિ, અને તેમાં (અર્થાત્ નિશ્ચલ વાયુના અપાયરૂપ ગોત્રસ સ્કાર માનવામાં) તે અતિપ્રસ`ગદ્વેષ આવે છે એ અમે જગુારી ગયા છીએ. ઉપરાંત, એનાથી અતિરિક્ત સંસ્કારની કલ્પના કરવામાં અષ્ટની કલ્પના કરવી પડે. તથા, શબ્દ અને સસ્કારતે ગ્રઙણું કરનાર શ્રોત્ર સ્થિર હૈ।તાં અભિવ્યક્ત ગે। શબ્દનુ પુનઃ શ્રવણ થાય કારણુ કે ગે।શબ્દના ત્રણના (=શ્રવણના) હેતુ સસ્કાર સ્થિર છે, તેને (સ'સ્કારને) જો ક્ષણિક માનવાનું. તમે કહેતા હૈ। તા અમે કહીએ છીએ કે તેના કરતાં તા શબ્દને ક્ષણિક માના વધુ સારા કારણ કે તેની ક્ષણિકતા દેખાય છે.
284. यत्तु भर्तृमित्रस्तमेव संस्कार श्रोत्रेन्द्रियमभ्युपैति तदिदमपूर्वक किमपि पाण्डित्यम् । इन्द्रियस्य हि संस्कार्यस्य संस्कारः, न संस्कार एवेन्द्रियम्, लोकागमविरुद्धत्वात् । प्रतिपुरुष यावच्छन्द भिन्नस्य क्षणिकस्य चेन्द्रियस्य कल्पनमनुपपन्नम् । अनश्वरत्वे तु शश्वदेव शब्द कोलाहलप्रसङ्ग इति यत्किञ्चिदेतत् । भट्टेनैव सोपहासमेष दूषितः पक्ष इति किमत्र विमर्देन ।
૧૬૫
ઉપલબ્ધ થતા નથી. શબ્દોની અભિવ્યક્તિ ગૃહીત થાય છે. ખીજો
284. ભતૃ મિત્ર તા તે સ`સ્કારને જ શ્રોત્રેન્દ્રિય તરીકે સ્વીકારે છે, એ એમનુ અપૂર્વ પાંડિત્ય છે. સંસ્કાર એ તેા સંસ્કાય ઇન્દ્રિયનેા છે, સરકાર પેાતે જ ઇન્દ્રિય નથી, કારણ કે સંસ્કાર જ ઇન્દ્રિય છે એમ માનવું એ તા] લેાક અને આગમથી વિરુદ્ધ છે. પ્રતિપુરુષ શબ્દે શબ્દે ભિન્ન ભિન્ન ક્ષણિક શ્રોત્રેન્દ્રિયની કલ્પના કરવી ઘટતી નથી. તેને (=આ સંસ્કારરૂપ ઈન્દ્રિયને) સ્થિર (=અનશ્વર) માનવામાં આવે તેા સદા કાળ શબ્દના કાલાહલની આપત્તિ આવે. આમ આ મત તુચ્છ છે. કુમારિલ ભટ્ટ પાતે જ ઉપહાસ સહિત અ! પક્ષના દેખે। દર્શાવ્યા છે, એટલે અડી . આ પક્ષનું ખંડન કરવાનું શું પ્રયેાજન ?
285. ચપ મટ્ટ માર્
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
