________________
જી કમેના અધિષ્ઠાતા ન હોઈ શકે
... 199. ननु च युगपदेव सकलजगत्प्रलयकरणमनुपपन्नम् अविनाशिनां कर्मणां फलोपभोगप्रतिबन्धासम्भवादिति चोदितम्, न युक्तमेतत, ईश्वरेच्छाप्रतिबद्धानां कर्मणां स्तिमितशक्तीनामवस्थानात् । तदिच्छाप्रेरितानि कर्माणि फलमादधति, तदिच्छाप्रतिबद्वानि च तत्रोदासते । कस्मादेवमिति चेत् , अचेतनानां चेतनानधिष्ठितानां स्वकार्यकरणानुपलब्धेः । ___ 199. श-श्वर तनां ५i योनो संडा२ मे साथे ४२ मे धतु नथा, કારણ કે ક્ષય ન પામેલાં કર્મોનાં ફળના ઉપભેગમાં કોઈ પ્રતિબંધ સંભવ નથી.
Rયાયિક-આ શંકા બરાબર નથી કારણ કે ઈશ્વરેચછાથી રુકાવટ પામેલાં કર્મો પિતાની કુંઠિત વિપાકશક્તિ સાથે પ્રલય દરમ્યાન પડી રહે છે. ઈશ્વરેરણાથી પ્રેરાયેલાં
મેં ફળ આપે છે. ઈશ્વરેચ્છાથી રુકાવટ પામેલાં કર્મો ફળ આપતાં અટકી જાય છે. આમ કેમ ? એનું કારણ એ છે કે ચેતનથી પ્રેરાયા વિના અચેતન [કર્મો] પિતાનું કાર્ય કરવામાં પ્રવૃત્ત થતાં જણાતાં નથી.
___200. ननु तेषामेव कर्मणां कर्तार आत्मानश्चेतना अधिष्ठातारो भविष्यन्ति । यथाऽऽह भट्टः 'कर्मभिः सर्वजीवानां तत्सिद्धेः सिद्धसाधनम्' इति [श्लो० वा. सम्बन्ध ७५] । नैतदेवम्, नैते अधिष्ठातारो भवितुमर्हन्ति, बहुत्वाद्विरुद्धाभिपायत्वाच्च । तथा ह्येक एव कश्चित्स्थावरादिविशेषो राजादिविशेषो वा प्राणिकोटीनामनेकविधसुखदुःखोपभोगस्य हेतुः स तैर्बहुभिरव्यवस्थिताभिप्रायैः कथमारभेत ? तेषामेकत्र संमानाभावात् । मठपरिषदोऽपि कचिदेव सकलसाधारणोपकारिणि कायें भवत्यैकमत्यम्, न सर्वत्र । महाप्रासादाद्यारभ्भे बहूनां तक्षादीनामेकस्थपत्याशयानुबर्तिवं दृश्यते । पिपीलिकानामपि मृत्कूटकरणे तुल्यः कश्चिदुपकारः प्रवर्तकः, स्थपतिबदेकाशयानुवर्तिवं वा कल्प्यम् । इह तु तत्स्थावरं शरीरं वे षाञ्चिदुपकारकारणमितरेषामपि भूयसामपकारकारणमिति कथं तैः संभूय सृज्यते ? अनिधिष्ठितानां त्वचेतनानामारम्भकत्वमयुक्तमेव । तस्मादवश्यमे कस्तेषां कर्मणामधिष्ठाता कल्पनीयः, यदिच्छामन्तरेण भवन्त्यपि कर्माणि न फलजन्मने प्रभवन्ति ।
200. - ॥ न त यतन आत्मामा [भयतन] नां प्रेर। (पिता) सनशे, [श्वरने मानपानी ४३२ नथी.] उभारिस लट्टे ४थुछ ४ : સવ ચેતન જીવનાં કર્મોથી જગતની (= સત કાર્યોની) સૃષ્ટિ સિદ્ધ છે દ્વારા ચેતન જીવે જ સર્વ કાર્યોના પ્રેરકે (=અધિષ્ઠતાઓ) છે; એટલે આમ અચેતનનું પ્રેરક ચેતન છે એ વસ્તુ સિદ્ધ હેઈ] તેને સિદ્ધ કરવાની તમારી દલીલ વ્યર્થ છે.
Rયાયિક-ચેતન જીવો પ્રેરક બનવાને લાયક નથી કારણ કે તેઓ અનેક છે અને તેમના અભિપ્રાયો પરસ્પર વિરુદ્ધ હેય છે. ઉદાહરણર્થ, કરડ પ્રાણુઓના અનેકવિધ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
