________________
ભ્રાન્તિવિષયક મીમાંસક મતનું ખંડન આવે છે, તેનાથી જુદા પ્રકારની રજતને (અર્થાત્ જે વ્યવહાર પ્રવર્તક નથી તે રજાતને) અલોકિક કહેવામાં આવે છે. જેને તમે તૈયાયે છીપનો ટુકડો કહે છે તે અલૌકિક રજત છે; તે જતા નમાં ભાસે છે તેથી રજત છે, વ્યવહારપ્રવર્તક નથી તેથી અલોકિક છે.
137. तदेतदपरामृष्टसंवेदनेतिवृत्तस्याभिनवपदार्थसर्गप्रजापतेरभिधानम् । बाधकप्रत्ययेन तत्र रजताभावस्य ख्यापनात् । नेदं रजतमिति हि रजतं प्रतिषेधत्येष प्रत्ययः, न विद्यमानरजतस्यालौकिकत्वमवयोतयति इति ।
137. નિયયિક-આનો અર્થ તે એ કે અલૌકિક પદાર્થની સૃષ્ટિના સર્જક આ મીમાંસકો ભ્રાન્ત જ્ઞાનનો બાધ થાય છે ત્યારે શું થાય છે એ સાવ જતા જ નથી. ભ્રાન્ત જ્ઞાનમાં, બાધક જ્ઞાનથી જતને અભાવ જણાવાય છે; “આ રજત નથી” એમ રજતને પ્રતિષેધ આ બાધક જ્ઞાન કરે છે, અને નહિ કે વિદ્યમાન રજતના અલૌકિકત્વનું પ્રકાશન.
138. મથ નૈટું રૌમિતિ વ્યાયાવા દૃત્ત ! વાંચોષઃ નિયત સંચાન” [मै.सं. १.२.१५] इतिवत् सोऽयं श्रोत्रियः स्वशास्त्रवर्तनीमिहापि न तां त्यजति, न तु तस्या अयमवसरः । अगृह्यमाणे तु रजताख्येऽन्यधर्मिणि कथं तद्धर्मत्वेन लोकिकत्वं गृह्यते ? रजताभावग्रहणे त्वेष न दोषः, भावतदभावयोः धर्मधर्मिभावाभावात् । स्मर्यमाणप्रेतियोग्यवच्छिन्न हि अभावो गृह्यते एव । तस्मादत्र नास्त्येव रजतं, न: पुनरलौकिकं तदस्ति । न च रजतज्ञानावभास्यत्वमात्रं रजतलक्षणम् अपि त्वबाधितरजतज्ञानगम्यत्वम् । अपि च लौकिकालौकिकप्रविभागः प्रतिभासनिबन्धनो वा स्याद्वयवहारसदसद्भावनिबन्धनो वा ? न तावत् प्रतिभासनिबन्धनः, तथाप्रतीत्यभावात , क्वरिद्धि रजतं, क्वचिच्च तदभावः प्रतीयते, न तु लौकिकत्वमलौकिकत्वं वा ।
138. મીમાંસક–બાધક જ્ઞાન જણાવે છે કે આ રજત લૌકિક નથી. “આ રજત નથી” એ વાકય અધુરું છે અને તેથી “લૌકિક' પદ ઉમેરી આ રીતે પૂર્ણ કરવાનું છે–
આ લૌકિક રજત નથી.” ઉદાહરણાર્થ, હિં તે વાયુસેન છતt] સં યોજાનિ [+ાશિવા ચાપતિ:]. [આ મંત્રમાં “વનગૈર જઈન' સાથે એકવચન "નરછતાકૂ' જઈ શકતું ન હૈrઈ જે અધરાપણું વાકયમાં છે તેને બાર-તામ' પ૬ ઉમેરી દૂર કરવામાં આવે છે. આને વાકથશેષ કહેવામાં આવે છે અર્થાત વાકય માં બાકીના ખૂટતાં પદ-પદેનું ઉમેરણ)
નૈયાયિક – આ વેદવિશારદ પિતાના શાસ્ત્રમાં પ્રયુક્ત પદ્ધતિને અહીં પણ બ્રડતા નથી, પરંતુ તેને માટે અહીં અવસર નથી. રજત નામને અન્ય ધમાં ગૃહીત જ ન થતો હોય તો તેના ધર્મ તરીકે લૌકિકત્વનું ગ્રહણ હોય જ કયાંથી? કિ જેથી કહી શકાય કે ૨જતના લૌકિકત્વને પ્રતિલોધ બાધક જ્ઞાન કરે છે.] રજતાભાવના પ્રહણમાં આ દેવ નથી કારણ કે રજતના ભાવ અને અભાવ વચ્ચે ધર્મધર્મભાવ સંબંધ નથી. સ્મરણમાં આવતા
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
