________________
સન્નિવેશ હેતુપરીક્ષા
૧૫ 179. ननु वस्तुस्थित्या पर्वतादयोऽपि विपक्षा एव, त्वया तु तेषां पक्ष इति नाम कृतं, न च त्वदिच्छया वस्तुस्थितिर्विपरिवर्तते । नन्वेवं शब्दाधुपलब्धयोऽपि वस्तुस्थित्या विपक्षा एव, तासामपि पक्ष इति नामकरणमेव स्यात् । न, तासां करणाभावनिश्चयानुत्पादान्न विपक्षत्वम् । पर्वतादावपि कञभावनिश्चयानुत्पादान्न विपक्षत्वम् । तेषु कर्ता नोपलभ्यते इति चेत्, शब्दाधुपलब्धिकरणमपि नोपलभ्यते एव । करणमदृश्यमानत्वादेव नोपलभ्यते न नास्तित्वादिति चेत, कर्ताऽप्यदृश्यत्वादेव नोपलभ्यते न नास्तित्वात् ।
(179. મીમાંસક –વસ્તુરિથતિ તે એ છે કે પર્વત વગેરે પણ વિપક્ષ જ છે, તમે તેમને પક્ષ એ નામ આપ્યું છે, અને તમારી ઈચ્છા મુજબ વસ્તુસ્થિતિ બદલાઈ જતી નથી. - નાયિક-એમ હોય તે વસ્તુતઃ શબ્દ આદિનાં જ્ઞાને વિપક્ષે જ છે, તમે તેમને પક્ષ એવું કેવળ નામ આપ્યું છે એવું થશે.
મીમાંસક-ના, એમ નથી કારણ કે તેમની બાબતમાં કરણનો અભાવ છે એવો નિશ્ચય જન્મતો ન હોવાથી તેઓ વિપક્ષ નથી.
નૈયાયિક-એમ તે પર્વત વગેરેની બાબતમાં કર્તાનો અભાવ છે એવો નિશ્ચય જમતા ન હોવાથી તેઓ પણ વિપક્ષ નથી.
મીમાંસક–પર્વત વગેરેની બાબતમાં તે તેમના કર્તાનું પ્રહણ થતું નથી એટલે કર્તાના અભાવને નિશ્ચય છે જ.]
નિયમિક-શબ્દ વગેરેનાં જ્ઞાનની બાબતમાં પણ તેમના કરણનું ગ્રહણ થતું નથી [એટલે કરણના અભાવને નિશ્ચય પણ છે જ.].
મીમાંસક-કરણ અદશ્ય હેઈ તેનું પ્રહણ થતું નથી, અને નહિ કે તેનું અસ્તિત્વ નથી માટે. [તેથી કરણના અભાવને નિશ્ચય નથી ]
નૈયાયિક-કર્તા પણ અદશ્ય હેવાને કારણે ગૃહીત થતો નથી અને નહિ કે તે છે નહિ એ કારણે.
180. अनुमानात् करणमुपलभ्यते तद्व्यतिरेकेण क्रियाऽनुपपत्तेरिति चेत्, कर्ताऽप्यनुमानादुपलप्स्यते कर्तारमन्तरेण कार्यानुपपत्तेः ।
तेनानुमानगम्यत्वान्न कर्तुर्नास्तिताग्रहः । तदभावाद्विपक्षत्वं क्षित्यादेरपि दुर्भणम् ।। लिङ्गात्पूर्व तु सन्देहो दहनेऽपि न वार्यते ।
तथा सति प्रपद्येत धूमोऽप्यननुमानताम् ॥ ન્યા, મ. ૧૪
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
