________________
ît
સેશ્વર સાંખ્યકારોનુ ઇશ્વરસાધક અનુમાન
लब्धमिति । अत एवानुमानविरोधस्येष्टविघातकृतश्च न कश्चिदिहावसरः । प्रयोजके हेतौ प्रयुक्ते तथाविधपांसुप्रक्षेपप्रयोगानवकाशात् । तस्मात्परोदीरिताशेषदोषविकलकार्यानुमान - महिम्ना नूनमीश्वरः कल्पनीयः । सकललोकसाक्षिकमनुमानप्रामाण्यमपेक्षणीयम् । अनुमानप्रामाण्यरक्षणे च कृत एव परिकरबन्धः प्रागिति सिद्ध एवेश्वरः ।
183, તે કાલાત્યયાપષ્ટિ હેત્વાભાસ પણ નથી, કારણ કે પ્રત્યક્ષ કે માગમ ખાધક જષ્ણુાતા નથી, ઊલટુ. આગમ તે! એનુ* અનુગ્રાહક (= સમ ક) છે એ હકીક્ત હમણા અમે ઉદાહરણેાથી દર્શાવીશું.
આ હેતુ સપ્રતિપક્ષ હેવાભાસ પણ નથી, કારણ કે સ ંશયના ખીજરૂપ વિશેષાગ્રહણુ વગેરેને અહી' હેતુ તરીકે સ્વીકારેલ નથી,
પરમાણુનું અનિત્યત પુરવાર કરવા આપવામાં આવેલ હેતુ મૂત્વની જેમ આ હેતુ અપ્રયાજક પણ નથી. [પરમાણુનું અનિત્યત્વ પુરવાર કરવા આપવામાં આવેલા મૂત્વ હેતુ અપ્રયાજક છે] કારણ કે મૂત્રના અનિત્યત્વ સાથે અવિનાભાવસબધ નથી, પર ંતુ અહીં કાત્વના સમૃ કત્વ સાથે અવિનાભાવસંબંધ બધે જણાય છે. તેથી જ અનુમાનવિરાધને! કે ઋષ્ટવિદ્યાતકૃના અહીં કાઈ અવકાશ જ નથી, કારણ કે પ્રયેાજક હેતુના પ્રયે!ગ કરવામાં આવતાં તે પ્રકારની ધૂળ ઉડાડવાને કાઈ અવકાશ જ રહેતા નથી. નિષ્કર્ષી એ કે અન્ય ચિંતાએ (= મીમાંસકાએ અને બૌદ્ધોએ) દર્શાવેલ બધા દાષોથી રહિત કાર્યનુમાનના પ્રભાવે (= ખળે) કર્તા ઈશ્વરની કલ્પના કરવી જોઇએ.
જગતમાં બધાં અનુમાનનું પ્રામાણ્ય સ્વીકારતા હાઈ આપણે પણ સ્વીકારવુ જોઈએ. અનુમાન પ્રામાણ્યની રક્ષા કાજે અમે પહેલેથી કટિબદ્ધ છીએ જ. આમ અમે [અનુમાન દ્વારા] ઈશ્વરને સિદ્ધ કર્યો,
184. अन्यदपि तदनुमानमन्यैरुक्तम्- महाभृतादि व्यक्तं चेतनाधिष्ठितं सत् सुखदुःखे जनयति, रूपादिमत्त्वात् तूर्यादिवत्, तथा पृथिव्यादोनि भूतानि चेतनाधिष्ठितानि सन्ति धारणादिक्रियां कुर्वन्ति, युग्यादिवदिति । अत्रापि दोषाः पूर्ववदेव परिहर्तव्याः ।
184. બીજાઓએ (= સેશ્વર સાંખ્યકારાએ) તે અનુમાનને ખીજી રીતે કહ્યું છેચેતનથી અધિષ્ઠિત (= પ્રેરિત) àાઈ મહાભૂત વગેરે વ્યક્ત (= વ્યક્ત પ્રકૃતિ) સુખ-દુઃખ જન્માવે છે, કારણ કે તેઓ તૂરી વગેરેની જેમ રૂપાદિમત્ છે. તેવી જ રીતે, ચેતનથી અધિષ્ઠિત (= પ્રેરિત) હેાઈ પૃથ્વી વગેરે ભૂતા રથ વગેરેની જેમ ધારણ વગેરે ક્રિયાઓ કરે છે.' અહી’ પણ પહેલાંની જેમ દાષાને પરિહાર કરવા જોઈએ.
185. यत्पुनरवादि 'कर्तृसामान्यसिद्धौ वा विशेषावगतिः कुतः' इति तत्र केचिदागमाद्विशेषप्रतिपत्तिमाहु:
विश्वतश्चक्षुरुत विश्वतोमुखो विश्वतो बाहुरुत विश्वतस्पात् ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
