________________
ઈશ્વરમાં પાંચ જ આત્મવિશેષગુણા છે.
Lis
193. [ઈશ્વરની ઇચ્છા પણ નિત્ય છે.] અહી કોઈ શંકા કરે છે કે જ્ઞાન-આન ંદની જેમ ઇચ્છાને નિત્ય માનતાં સદા તે ઇચ્છના સંભવ રહેશે અને પરિણામે સદા જગતનો ઉત્પત્તિ થતી જ રહેશે અને તેના કયારેય અંત નહિ આવે. સગેચ્છા નિત્ય હેાઈ સહાર-થશે જ નહિ. સહારેચ્છાને પણ નિત્ય માનતાં રાતદિવસ જગતના પ્રલયની ધારા અટકશે જ નહિ. આ દ્વેષ નથી આવતા. ઈશ્વરેચ્છા આત્મમનઃસાગથી ઉત્પાદ્ય ન હેાવાથી સ્વરૂપથી નિત્ય હેવા છતાં તેને વિષય કયારેક સ* હાય છે, કયારેક સંહાર ઢાય છે, સ–સ હારની મધ્યમાં અર્થાત્ જગતની સ્થિતિની અવસ્થામાં આ કર્મીનું આ ફળ આને મળા' એવી ઈચ્છા ઈશ્વરને હાય છે.
194. પ્રયત્નસ્તસ્ય સવિશેષામહ્ત્વ તથા સ્વામઃ—‘ચામઃ સત્યसङ्कल्पः' इति [ छान्दो० ८ २४ ] । काम इतीच्छा उच्यते, सङ्कल्प इति प्रयत्नः । तदेवं नवभ्य आत्मगुणेभ्यः पञ्च ज्ञानसुखेच्छाप्रयत्नधर्माः सन्तीखरे, चत्वारस्तु दुःखद्वेषाधर्मसंस्कारा न सन्तीत्यात्मविशेष एवेश्वरो न द्रव्यान्तरम् । आह च पतञ्जलिः - 'क्लेशकर्मविपाकाशयैरपरामृष्टः पुरुषविशेष ईश्वरः' इति [ योगसूत्र १.२४ ] । सोऽयमागमाद् अनुमानात् पक्षधर्मतो वा विशेषलाभ इति स्थितम् ।
194 તેનો પ્રયત્ન વિશેષ પ્રકારનો સંકલ્પ જ છે. અને આગમ પણ કહે છે કે તે સત્યકામ છે, સત્યસંકલ્પ છે.’ કામ એટલે ઇચ્છા [અને] સંકલ્પ એટલે પ્રયત્ન એમ કહેવાય છે. આમ નવ આત્મવિશેષગુણેામાંથી ઈશ્વરમાં પાંચ છે—જ્ઞાન, સુખ, ઈચ્છા, પ્રયત્ન અને ધર્મ. તેનામાં દુઃખ, દ્વેષ, અધર્મી અને સ`સ્કાર આ ચાર આત્મવિશેષગુણ્ણા નથી. તેથી તે એક વિશિષ્ટ પ્રકારને! આત્મા જ છે, આત્માથી જુદું દ્રવ્ય નથી. અને પતંજલિ કહે છે કે ક્લેશ, કર્મી, વિપાક અને આશયથી (=સંસ્કારથી) રહિત પુરુષવિશેષ ઈશ્વર છે.' (આમ) આગમ દ્વારા, અનુમાન દ્વારા કે પક્ષધતા દ્વારા પેલુ* કર્તાના વિશેષ ધર્મોનુ જ્ઞાન થાય છે એ સ્થાપિત થયું.
195. यत्पुनर्विकल्पितं सशरीर ईश्वरः सृजति जगद् अशरीरो वेति, तत्राशरीरस्यैव स्रष्टृत्वमस्याभ्युपच्छामः । ननु क्रियावेशनिबन्धनं कर्तृत्वं न पारिभाषिकम्, तदशरीरस्य क्रियाविरहात् कथं भवेत् ? कस्य च कुत्राशरीरस्य कर्तृत्वं दृष्टमिति । उच्यते । ज्ञानचिकीर्षाप्रयत्नयोगित्वं कर्तृत्वमाचक्षते । तच्चेश्वरे विद्यते एवेत्युक्तमेतत् । स्वशरीरप्रेरणे च दृष्टमशरीरस्याप्यात्मनः कर्तृत्वम् । इच्छामात्रेण च तस्य कर्तृत्वादनेकव्यापार निर्वर्तनोपात्तदुर्वहक्लेशकालुष्यविकल्पोऽपि प्रत्युक्तः ।
195. સશરીર ઈશ્વર જગતનું સર્જન કરે છે કે અશરીર ઈશ્વર ?-એવા જે ખે વિકા કરવામાં આવ્યા છે તેમની બાબતમાં કહેવાતું કે અમે નૈયાયિકા તા અશરીર [ઈશ્વરમાં] જ અષ્ટાપણું માનીએ છીએ,
ન્યા. મ. ૧૫
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
