________________
યાયિકનું આખ્યાતિવાદખંડન
107. વળી, જ્ઞાન સ્વપ્રકાશ છે એ તમારો પ્રભાકરને સિદ્ધાન્ત છે. તમારા દર્શનમાં (તત્ત્વજ્ઞાનમાં) આ રજતજ્ઞાન કયા રૂપે ગૃહીત થાય છે એ વિચારવું જોઈએ, જે તે સ્મરણરૂપે ગૃહીત થતું હોય તો પછી મૃતિના પ્રમોષની તમે જે વાત કરે છે તેને અર્થ શું ? જે અનુભવરૂપે ગૃહીત થતું હોય તો [‘આ રજત છે એવું આ શ્રમજ્ઞાન વિપરીત ખ્યાતિ જ બની રહે. કારણ કે [ વિપરીત ખ્યાતિમાં ] જેમ યુક્તિ રજતરૂપે ગૃહીત થાય છે તેમ અહીં સ્મૃતિ અનુભવરૂપે ગૃહીત થાય છે.
108. अथ संविन्मात्रतयैव प्रकाशते तदपि न युक्तम् , रजतविषयोल्लेखात्, स्मरणानुभवविशेषरहितायाश्च विषयसंवित्तेरनुपपत्तेः ।
108. જે તમે પ્રાભાકરે કહે કે તે જ્ઞાન સ્મૃતિરૂપે ગૃહીત થતું નથી કે અનુભવરૂપેય ગૃહીત થતું નથી પરંતુ કેવળ જ્ઞાનરૂપે જ ગૃહીત થાય છે તો એ બરાબર નથી, કાણું કે તે જ્ઞાનમાં વિષયને ઉલ્લેખ છે અને સ્મરણ કે અનુભવને વિશેષ ધર્મ ન ધરાવતું હેય એવું વિષયજ્ઞાન ઘટતું નથી. ___109. न चेयमप्रतिपत्तिरेवेति वक्तुमुचितं, मदमूर्छादिदशाविसदृशस्वप्रकाशसंवेदनानुभवात् । यथा इदमित्यंशे स्वप्रकाशं संवेदनं तथैव रजतमित्यत्रापि ।
10. આ રજતજ્ઞાનનું અગ્રહણ જ હોય છે એમ કહેવું યોગ્ય નથી કારણ કે મદ, મૂછ વગેરે દશાથી વિદેશ એવા આ સ્વપ્રકાશ જ્ઞાનનો અનુભવ થાય છે. જેમ “આ” અંશમાં જ્ઞાન સ્વપ્રકાશ છે તેમ “રજત અંશમાં પણ તે સ્વપ્રકાશ જ હેાય.
110. अपि च द्वयोश्चांशयोः समाने संवेदने तत एकं प्रत्यक्षलब्धमपरं स्मरणफलमिति कुतस्त्यो विभागः ।
110. વળી [“આ અંશ અને “રજત-અંશ] બંને અશોનું સંવેદન સમાન હોય છે, તે પછી એક અંશનું સંવેદન પ્રત્યક્ષફળ છે અને બીજા અંશનું સંવેદન મરણફળ છે એવો વિભાગ કયાંથી ઘટે ?
111. इदमित्यत्र च किमवभासते इति निरूप्यताम् । यदि शुक्तिकाशकलं सकलस्वगतविशेषखचितमवभाति तदा तदर्शने सति रजतस्मरणस्य कोऽवसरः ? । भवदपि का सादृश्यकृतं स्मरणं न तदविवेकाय कल्पते, देवदत्तदर्शनानन्तरोद्गततत्सहशपुरुषान्तरस्मरणवत् । अथ धर्मिमात्रमिदमिति प्रत्यये प्रतिभाति, न शुक्तिकाशकलं, तबाढमिष्यते । तदेव चेदं सामान्यधर्मग्रहणवशविरुद्धसंस्कारोपनिबन्धनविरुद्ध विशेषस्मरणकारणकमिदं रजतमिति सामान्योपक्रमे विशेषपर्यवसानं ज्ञानं, यदिदं तद्रजतमिति सामानाधिकरण्यावमर्शात् । रजतानुभवाभिमानेनैव च रजतार्थी तत्र प्रवर्त्तते ।
111. આ એ જ્ઞાનમાં શું ગૃહીત થાય છે એ કહો. જો એમાં શુક્તિને ટુકડે ગૃહીત અતિ હે તો તે પોતાના સઘળા વિશેષ ધર્મો સાથે જ ગૃહીત થાય, આમ તે વખતે શુક્તિનું
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
