________________
ચૂંટ
વિપરીત જ્ઞાના સ’ભવતાં નથી
ज्ञानं किमिति बाधितमुच्यते । अपि च पूर्वस्मिन्प्रत्यये प्राप्तप्रतिष्ठे सति आगन्तुरुत्तरः प्रत्ययो बाधितु युक्तः, न पूर्वो न चैवं दृश्यते । तस्मान्न बाध्यं नाम विज्ञानमस्ति । तदभावान्न तत्साधर्म्यनिबन्धनः संशयः । तदभावात्संवादाद्यनन्वेषणान्न परतः प्रामाण्यम् ।
86. આ રીતે વિચારતાં પશુ ખાધ સંભવતા નથી. બાધ સમાવિષયક એ જ્ઞાના વચ્ચે સભવે છે કે અસમાનવિષયક એ જ્ઞાના વચ્ચે ? સમાનવિષયક એ જ્ઞાનેા વચ્ચે ખાધન સભા શકે કારણ કે ધારાવાહી નાનામાં ખાધ દેખ્યા નથી. અસમાવિષયક ખે જ્ઞાને વચ્ચે પણ બાધ સભવતા નથી કારણુ કે સ્તંભના જ્ઞાન અને કુંભના જ્ઞાન વચ્ચે ખાધ જણાતા નથી. પૂર્વજ્ઞાને ગ્રહણુ કરેલા વિષયથી અન્ય વિષયનું ગ્રહણ અત્યારે ઉત્તર જ્ઞાન કરતું હેાય તેા તેથી કંઇ પૂર્વજ્ઞાન બાધિત કહેવાય ! વળી, પૂર્વજ્ઞાને તેા પ્રતિષ્ઠા = દૃઢતા ) પ્રાપ્ત કરી લીધી હાવાથી નવુ' આવનાર ઉત્તરાન બાધિત થવાને ચેાગ્ય છે (કારણ કે હજુ તેણે પ્રતિષ્ઠા પ્રાપ્ત કરી નથી), પૂજ્ઞાન બાધિત થવાને ચેગ્ય નથી; પરંતુ એવું તે! દેખાતું નથી. તેથી, બાધ્ય જ્ઞાન છે જ નહિ. બાધ્ય જ્ઞાન જ વિત હેાઈ સાધમ્મ જન્મ સશય જાગતા નથી. સાધ જન્ય સ‘શયના અભાવે સવાદ વગેરેના અન્વેષણના અભાવ થતાં પ્રામાણ્ય પરતઃ નથી એ ફલિત થાય છે.
અસ'શ
=).
87. नन्वेवं बाधे निराक्रियमाणे किममी शुक्तिकारजतादिग्राहिणो विपरीत प्रत्यया अबाधिता एवासताम् ? आः कुमते ! नामी विपरीतप्रत्ययाः । न हीदृशानां विपर्ययाप्रामुत्पत्तौ किमपि कारणमुत्पश्यामः । न तावदिन्द्रियमेवंविधबोधविधायि भवितुमर्हति सर्वदा तदुत्पादप्रसङ्गात् । नापि दोष कलुषितं दुष्टं हि कारणं स्वकार्यकरणे एव कुण्ठितशक्ति' जातमिति तदेव मा जीजनत् विपरीतकार्यकरणस्य किं वर्तते ? न हि दुष्टानि शालिबीजानि यवाङ्कुरकरणकौशलमवलम्बेरन् । तस्मात् कारणाभावादपि न विपरीतप्रत्ययास्ते । 87. ભટ્ટ મીમાંસક— આ પ્રમાણે બાધના નિરાસ કરાતાં, શુક્તિમાં રજતનું ગ્રહણુ કરનાર જેવાં આ વિપરીત જ્ઞાને! શું અબાધિત જ રહેશે ?
'
પ્રાભાકર મીમાંસક— આ દુદ્ધિ ! આ વિપરીત જ્ઞાન નથી કારણ કે, એવ વિપરીત જ્ઞાનાની ઉત્પત્તિનુ કાઈ કારણ અમને દેખાતું નથી. ઇન્દ્રિય આવાં વિપરીત જ્ઞાનાનું કારણ હાઈ શકે નહિ, કારણ કે ઇન્દ્રિયને આવાં વિપરીત જ્ઞાનેનું કારણુ માનતાં સદા આવાં વિપરીત જ્ઞાનાની જ ઉત્પત્તિ થતી રહેવાની આપત્તિ આવે. દાષથી કલુષિત ઇન્દ્રિય પણ આવાં વિપરીત જ્ઞાનેાનું કારણ નથી, કારણ કે દુષ્ટ કારણુ પેાતાનું કરવાની જ શક્તિ ધરાવતું હતું નથી, એટલે તે પેાતાના કાને જ પેદા નહિ કરે અને તેા પછી વિપરીત કાને પેદા કરવાની શાલિખીજો યાંકુરને પેદા કરવાનું કૌશલ ધરાવતા નથી. 'જ્ઞાનાનુ` કાઈ કારણ ન હેાઈ, વિપરીત જ્ઞાનેા સંભવતા જ નથી.
કા
તા
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
વાત જ કયાં રહી ? દુષ્ટ નિષ્કર્ષ એ કે વિપરીત
www.jainelibrary.org
