________________
બધી ખ્યાતિઓમાં અખ્યાતિનો સ્વીકાર છે
પણ બને છે જ કારણ કે વિજ્ઞાનનું બહાર અસ્તિત્વ નથી. જે કહે કે વિજ્ઞાનનું બહાર અસ્તિત્વ તે છે જ, તે તેના બાહ્યપણને વિચાર કરે જઈએ. તે બાહ્યત્વ સત છે કે અસત્ ? તે સત નથી કારણ કે બુદ્ધિનું (વિજ્ઞાનનું) બાધવ અસ્તિત્વ ધરાવતું નથી. જે તે અસત છે એમ સ્વીકારે તે આત્મખ્યાતિ એ અસખ્યાતિ છે એમ કહ્યું ગણાય. 97. તમાચતિત્રવેડમિનન્યોન્યાનુબવેરિનિ.
युक्त्या विरुध्यमाने च श्रेयस्यख्यातिरेव सा ॥ ख्यातित्रयवादिभिरपि चेयमप्रत्याख्येया नूनमख्यातिः ।
97. નિષ્કર્ષ એ કે પરસ્પર સાંક ધરાવતી આ ત્રણ ખ્યાતિઓ તર્ક દ્વારા ઘટતી ન હેઈ પેલી [અમે માનેલી] અખ્યાતિ જ સારી છે. આ ત્રણ ખ્યાતિઓના પુરસ્કર્તાઓ પણુ આ અખ્યાતિનો નિરાસ કરવા સમર્થ નથી.
___98. आत्मख्यातौ तावद् आत्मतया विज्ञानस्य ख्याति स्ति, विच्छेदप्रतिभासादित्युक्तत्वात् । असख्यातावपि असत्वमर्थस्य नैव प्रतिभासते, प्रवृत्त्यादिव्यवहारोच्छेदप्रसङ्गात् । विपरीतख्यातावपि रजतस्यासन्निहितस्य ज्ञानजनकत्वम्, अजनकस्य च प्रतिभासो नेष्यते एव । अतः तत्र रजतस्मृत्युपस्थापितं रजरमवगतिजनकमुपगतम् । अतश्च रजतस्मृतिरपरिहार्या । सा च रजतस्मृतिर्न तदा स्वेन रूपेण प्रकाशते, स्मरामीति प्रत्ययाभावात् ।
तस्मात्प्रमुषितामेनां स्मृतिमिच्छन्ति तार्किकाः । अभ्यस्ते विषये लिङ्गप्रतिबन्धस्मृति यथा। सोऽयं स्मृतिप्रमोषस्तत्वाग्रहणमख्यातिरुच्यते ।। एवं सतीयमख्यातिरिष्यते सर्ववादिभिः ।
तथा प्रकटयद्भिस्तु पीतं प्राभाकरैर्यशः ॥ 98. આત્મખ્યાતિમાં વિજ્ઞાનનું આત્મરૂપે (= સ્વરૂપે = અવિભક્ત વિજ્ઞાનરૂપે = આંતરરૂપે) જ્ઞાન હેતું નથી (અર્થાત અગ્રહણ હોય છે), કારણ કે આત્મખ્યાતિમાં અવિભાગ વિજ્ઞાન ગ્રાહ્ય–ગ્રાહક વિભક્તરૂપે ગૃહીત થાય છે એમ કહેવામાં આવ્યું છે. અસખ્યાતિમાં પણ અર્થનું અસત્વે ગૃહીત થતું જ નથી (અર્થાત્ અસવનું અગ્રહણ હેય છે, કારણ કે અસખ્યાતિમાં અર્થનું અસવ ગૃહીત થાય છે એમ માનતાં પ્રવૃત્તિ વગેરે વ્યવહારના ઉછેરની આપત્તિ આવે. વિપરીત ખ્યાતિમાં પણ અસન્નિહિત રજતમાં જ્ઞાનની જનકતા તેમ જ જે અજનક હોય તેનું ગ્રહણ ઇચછવામાં આવતાં નથી જ. એથી વિપરીતથતિમાં સ્મૃતિમાં આવેલી રજત જ્ઞાનજનક છે એમ સ્વીકારવામાં આવ્યું” છે. અને એટલે જ રજતની સ્મૃતિ અપરિહાર્ય છે. તે રજતની સ્મૃતિ તે વખતે પિતાના રૂપમાં (= સ્મૃતિરૂપે) ગૃહીત થતી નથી, કારણ કે “મને [રજાનું ] સ્મરણ થાય છે એવા આકારનું જ્ઞાન હેતું નથી. તેથી, જેમ તાકિ કે અભ્યસ્ત વિષયમાં વ્યાપિ મરણ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
