________________
સ્મૃતિમાં ભેદગ્રહણ કેવી રીતે ઘટશે? મૂળ પ્રભાકારે– પરંતુ “આ જે છે તે જ રજત છે' એમ અભેદનું ગ્રહણ પણ અહીં થતું નથી. જે એમ [ અભેદનું ગ્રહણ ] માનીએ તો તે વિપરીત ખ્યાતિ જ બની જાય. ભેદના અગ્રહણથી જ પ્રમાતાની પ્રવૃત્તિ થાય છે. [ તમારી વાત માનીએ તો ] ફલતઃ આ પ્રમાણે કહેવું પ્રાપ્ત થાય – ગ્રહણ અને સ્મરણના ભેદના અગ્રહણને પરિણામે તેમના અભેદનું જ્ઞાન થાય છે જે પ્રવૃત્તિનું કારણ બને છે. કેટલાક પ્રભાકરાનુયાયીઓ અનુભવ અને સ્મરણના ભેદના અગ્રહણુ પછી તરત ઉતપન્ન થતું અભેદાકારનું પરામર્શ - જ્ઞાન - “જે આ છે તે જ રજત છે પણ ઈચ્છે છે; તે પરામર્શ જ્ઞાનને અમે માનતા નથી. આમ એકત્વનું જ્ઞાન માનતાં તે અખ્યાતિવાદ ટકી શકે નહિ અને આડકતરી રીતે વિપરીત ખ્યાતિ જ કહી ગણાય.
101. नन्वेवमख्यातिपक्षे प्रतिष्ठाप्यमाने नेदं रजतमिति पूर्वावगतरजतप्रतिषेधबोधी बाधकप्रत्ययो दृश्यमानः कथं समर्थयिष्यते ? अप्रतीतिज्ञो देवानांप्रियः । न ह्यनेन रजतनिषेधो विधीयते किन्तु प्रागगृहीतो विवेकः प्रख्याप्यते । न इदं रजतं, यदेवेदं तदेव रजतमित्येतन्न, इदमिदं रजतं रजतम् इति । एतदुक्त भवति इदमन्यद्रजतमन्यदिति, सोऽयं विवेकः ख्यापितो भवति ।
- 101. ભાદ્ધ મીમાંસક–આ પ્રમાણે અખ્યાતિપક્ષની સ્થાપના કરવામાં આવતાં, પહેલાં જાણેલ રજત પ્રતિષેધ કરનારુ “આ રજત નથી” એવું જે બાધક જ્ઞાન અનુભવાય છે તેનું સમર્થન તમે પ્રાભાકરે કેવી રીતે કરશે?
પ્રભાકર મીમાંસક- આ મૂ! તું એ જ્ઞાનના સ્વરૂપથી અજાણ છે. એના વડે રજતને નિષેધ કરતા નથી પરંતુ પહેલાં ન ગ્રહેલા વિવેકનું જ્ઞાન કરાવાય છે. “આ રજત નથી” અર્થાત્ જે આ છે તે જ રજત છે એવું નથી” અર્થાત્ આ આ છે, રજત રજત છે'. આનો અર્થ એ થયો કે “મા” બીજી વસ્તુ છે અને “રજન” બીજી વસ્તુ છે એ જે આ વિવેક એ જણાવાય છે.
102. नन्वेवम् 'इदं रजतम्' इत्यादौ स्मरणानुभवयोर्भवतु विवेकाग्रहणं, स्वप्ने तु कथमेतद्भविष्यति ? भोरो ! किं जालं स्वप्ने ?
विवेकेन न गृह्यते स्मरणानुभवौ क्वचित् ।
स्वप्ने तु स्मृतिरेवैका तथात्वेन न गृह्यते ।। 102. ભાદ્ધ મીમાંસક – આમ આ રજત છે' એ ભ્રાન્તિના દષ્ટાન્તમાં સ્મરણ-અનુભવન. ભેદનું અગ્રહણ માની લઈએ, પરંતુ બ્રિાનિસ્વરૂપ સ્વાનમાં આ સ્મરણ-અનુભવના ભેદનું અગ્રહણ કેવી રીતે બનશે ?
પ્રાભાકર મીમાંસક–અરે ભીરુ ! સ્વપ્નમાં શું થાય છે? કેટલીક વાર (= યુક્તિમાં રજતના ભ્રમશાન જેવાં ભ્રમણામાં) સ્મરણ અને અનુભવના ભેદનું અગ્રહણ હોય છે પરંતુ, સ્વM૩૫ ભ્રમમાં તે કેવળ મૃત જ હોય છે અને સ્મૃતિનું મૃતિરૂપે અગ્રહણ હેાય છે,
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
