________________
૩૬
પ્રામાણ્ય-અપ્રામાણ્ય સ્વતઃ-પરતઃ વિચાર
ચિદ્રજ્ઞાન તા પેાતાને! વિષય યથાર્થ છે એવુ જણાવે છે. પરંતુ એકના એક વિષય યથા પણ હાય અને અયથા પણ હેાય એ સંભવે નહિ. એટલે આમ પરંપરાથી
=
( = અર્થાત) દ્રિચંદ્રજ્ઞાનના બાધ થાય છે.] જ્યાં આ બે અપવાદ ન જણાય ત્યાં નિયમથી રહેલુ પ્રામાણ્ય દૂર થયા વિના એમ ને એમ રહે છે, એટલે એની બાબતમાં અપ્રામાણ્યની શ’કાનું કાઈ નિમિત્ત નથી.
50. ચવાદ-દ્દોષજ્ઞાને વનુત્પન્ને નારાષ્ટ્રા નિન્દ્રમાળતા રૂતિ [ો. વૈં. નોર્. ૬ ૦] | તથા ટ્વિ
कश्चिदुत्पन्न एवेह स्वसंवेद्योऽस्ति संशयः । स्थाणुर्वा पुरुषो वेति को नामापहूनुवीत तम् ॥
हठादुत्पद्यमानस्तु हिनस्ति सकलाः क्रियाः । स्वभार्या परिरम्भेऽपि भवेन्मातरि संशयः ॥ विनाशी संशयात्मेति पाराशर्योऽप्यभाषत ।
नायं लोकोऽस्ति कौन्तेय ! न परः संशयात्मनः ॥ इति । तत्त्वसं. पृ. ७६० यत्रापि क्वचिदबाधकप्रत्यये संशयो जायते तत्रापि तृतीयज्ञानापेक्षणान्नानवस्था | न च तावता स्वतः प्रामाण्यहानिः । यत्र प्रथमविज्ञानसंवादि तृतीयज्ञानमुत्पद्यते तत्र प्रथमस्य प्रामाण्यमौत्सर्गिकं स्थितमेव । द्वितीयविज्ञानारोपिता लीककालुष्यशङ्का निराकरणं स्वस्य तृतीयेन क्रियते, न त्वस्य संवादात् प्रामाण्यम् । यदि तु द्वितीयज्ञानसंवादि तृतीयं ज्ञानं तदा प्रथमस्याप्रामाण्यम् । तच्च परत इष्टमेव । द्वितीयस्य तु ज्ञानस्य न तृतीयसंवादकृतं प्रामाण्यम्, अपि तु सङ्कल्प्यमानकुशङ्काऽऽचमनमात्रे तस्य व्यापारः । उक्तं चएवं त्रिचतुरज्ञानजन्मनो नाधिका मतिः ।
પ્રાર્થàતાવતવનું સ્વત,પ્રામાધ્યમનુતે ॥ કૃતિ [ો. વા.
નોર્. ૬{] I
50 એટલે જ કહ્યું છે કે ‘જ્યાં સુધી દોષજ્ઞાન જન્મે નહિ ત્યાં સુધી અપ્રામાણ્યની શંકા કરવી જોઈએ નહિ.’ ‘આ સ્થાણુ હશે કે પુરુષ' એવે કાઈક સંશય તા [ સ્વાભાવિકપણે ] ઉત્પન્ન થતાં જ સ્વસંવેદ્ય બની જાય છે, એટલે તેને તા ક્રાણુ નકારી શકે ? પરંતુ પ્રયત્નપૂર્વક ઉત્પન્ન થતા સંશય તા બધી ક્રિયાઓનેા નાશ કરે છે; આ પ્રકારના સંશયેા કરનારને પત્નીને આશ્લેષમાં લેતી વખતે પણ તે પેાતાની માતા તેા નહિ હેાય એવા સંશય થાય. વ્યાસે પણ કહ્યું છે કે સંશયાત્મા નાશ પામે છે. • હે અર્જુન ! સ ંશ્યાત્માને આ લેાક પણ નથી અને પરલેાક પણ નથી.' અને જે જ્ઞાનની બાબતમાં કયારેય પણ ખાધક જ્ઞાન ઉત્પન્ન થતાં સંશય ાગે ત્યારે તે જ્ઞાન [પોતાના ઉપર આરાપાયેલ સંશયને દૂર કરવા] ત્રીજા જ્ઞાનની અપેક્ષા રાખે તા તેથી અનવસ્થાદોષ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
