________________
મુનિઓ ચેત્યાલયોમાં કાયમી રહેવા લાગ્યાં તેથી તેઓ ચૈત્યવાસી કહેવાતા. અને જે ભ્રમણ કરતા તે વનવાસીમુનિ કહેવાયા. ચૈત્યવાસીઓમાં આચાર શિથિલતા આવી ગઈ અને ધીરે ધીરે મંદિરોમાં પોતાની અને તેના પછી પોતાના શિષ્યોની ગાદી સ્થપાવા માંડી. એક જગ્યા પર રહેવાનો આશય તો પઠન - પાઠન કરીને સાહિત્યરચનામાં સુવિધા મેળવવાનો હતો. તેને કારણે અનેક શાસ્ત્રભંડારો સ્થપાયાં. આ ભંડારો સમસ્ત ભારતમાં ફેલાયો છે. મુખ્યત્વે ગુજરાત, રાજસ્થાન તથા મૈસુરમાં. પંદરમી સદીમાં મૂર્તિપૂજા વિરોધી આંદોલન શરૂ થયાં અને તેને કારણે શ્વેતાંબરોમાં અલગ સંપ્રદાયોની સ્થાપના થઈ. આ અલગ સંપ્રદાય સ્થાનકવાસી કે ટૂંઢિયાના નામથી પ્રચલિત થયો. તેમાં મંદિરોના સ્થાને આગમોની પ્રતિષ્ઠા થઇ. તેઓને બત્રીસ આગમ માન્ય છે. તેઓ બીજા આગમોનો સ્વીકાર કરતા નથી. ૨૦
ભગવાન મહાવીરના નિર્વાણ બાદ ગૌતમસ્વામી, સુધર્મા સ્વામી અને જંબુસ્વામીના સમય સુધી કેવળજ્ઞાન રહ્યું અને જંબુસ્વામીના નિર્વાણ પછી કેવળજ્ઞાન વિચ્છેદ થયું. શ્વવેતાંબર સ્થાનકવાસી બાવીસ સંપ્રદાયના આચાર્ય પૂ. શ્રી રઘુનાથજી સ્વામી પાસે મારવાડ પ્રદેશના કંટાલીયા ગામના ઓસવાલ ભીખણજીએ દીક્ષા અંગીકાર કરેલી પણ પાછળથી તેને મતભેદ થતાં ‘બગડી” મુકામે સંઘ બહાર જાહેર કર્યા. તેમણે ૧૩, સાધુઓ અને ૧૩, શ્રાવકોથી બનેલ તેરહ અથવા “તેરાપંથ સંપ્રદાયની સ્થાપના કરી.૨૧ ગચ્છો વિશે કેટલીક નોંધઃ
જેમ જૈન શ્રમણોમાં ૮૪ ગચ્છો થયા તેમ મનાય છે. તેવી રીતે ગૃહસ્થજૈનોમાં પણ ગામ વગેરેના કારણે ૮૪ જ્ઞાતિઓ બની જેમકે ઓસવાલ, શ્રીમાલ, પોરવાલ, પલ્લીવાલ, ડીસાવાલ, નાગવંશ, સાવયકુલ, હુબડ વગેરે આમ પ્રાચીન કાળમાં ૮૪ જ્ઞાતિઓ જૈન હતી. તેમ મનાય છે. ૨૨
જૈન મહાજનની ૮૪ જ્ઞાતિઓ છે તેમાં નાગર પણ એક જ્ઞાતિ છે. એ જ રીતે ગચ્છોમાં પણ નાગરગચ્છનો ઉલ્લેખ જોવા મળે છે. મેત્રાણા એ મધ્યકાળના નાગરગચ્છનું જૈનતીર્થ હતું. ગુજરાતનું કાવીતીર્થ પણ નાગરજૈનોના ઉજ્જવલ ઇતિહાસનું પ્રતિક છે.૨૩
શ્રી મહાવીર સ્વામીના પંચમ ગણધર શ્રી સુધર્મા સ્વામીની પાટ – પરંપરાએ ૩૫ માં પટ્ટધર પૂ. આચાર્ય શ્રી વિજયઉદ્યોતનસૂરિશ્વરજી મહારાજ
કચ્છમાં જૈન સંસ્કૃતિ- એક દષ્ટિપાતા
