________________
સદાગમપ્રવૃત્તિ સંસ્થાએ જે કામગીરી કરી છે. તે ખરેખર વંદનીય છે. તે સમયે અબડાસા અને કંઠી વિસ્તારમાં જે ભાઇબહેનો સંસ્કૃત ભણેલા જણાય છે. તે બધા કચ્છ કોડાયની સદાગમ પ્રવૃત્તિ સંસ્થામાં જ ભણેલાં હતાં જે નોંધનીય છે. ૨૨ ઉલ્લેખનીય છે કે વીતેલા યુગની કેટલીક જાજરમાન જૈનસ્ત્રીઓમાં કોડાયના ચાંપઇ પટલાણી અને માંડવીના મીઠીબાઈનું સ્થાન વિશિષ્ટ રહ્યું છે. મીઠીબાઇએ સં.૧૯૩૯ (ઇ.સ.૧૮૮૩) માં ભદ્રેશ્વરના જીર્ણોદ્ધારમાં મુખ્ય ફાળો આપ્યો હતો. જૈન સ્ત્રીઓની સામાજિક સ્થિતિનું યથાર્થ દર્શનારૂપ નવલકથા - "વિધાચંદ્ર અને સુમતિ' (ભાગ-૧)
જૈન સમાજમાં સ્ત્રીઓની પરિસ્થિતિ વિશે કચ્છનાં જ ગ્રંથકાર (લેખક) શ્રીયુત શીવજીભાઈ દેવશી (દેવસિંહ) એ એક નવલકથા ‘વિદ્યાચંદ્ર અને સુમતિ' ભાગ – ૧ લખી છે. આ પુસ્તકનાં ઉપોદ્ધાતમાં નોંધ્યું છે કે જૈન લેખકોની કલમથી નવલકથારૂપે લખાયેલું સચિત્ર આ પ્રથમ જ પુસ્તક ગણાય છે. સં.૧૯૬૭ (ઇ.સ.૧૯૧૧) માં આ નવલકથા પ્રસિદ્ધ થઈ. જૈન સમાજનું પ્રતિબિંબ આ નવલકથામાં સ્પષ્ટ ઉપસી આવે છે. તેના પાત્રો પણ કચ્છીને જ અનુરૂપ દર્શાવ્યા છે. છતાં સમગ્ર ગુજરાતના જૈન સમાજને અસર કરતાં હોય તેમ નિરૂપણ કરવામાં આવ્યું છે.
‘વિદ્યાચંદ્ર અને સુમતિ” ભાગ-૧ નવલકથામાં તેના પાત્રો દ્વારા જૈન સમાજમાં પ્રવર્તતા બાળલગ્ન, વૃદ્ધલગ્ન અને કન્યાવિક્રય જેવા મુદ્દાઓની સમસ્યા રજૂ કરેલી છે. અને તેના ઉકેલ માટે મહાજન તેમજ જૈનસમાજસુધારકોને અપિલ કરવામાં આવી છે. આ ઉપરાંત શિક્ષણના અભાવે અજ્ઞાન સ્ત્રીની કુટુંબજીવન પર કેવી અસરો પડે છે. તેનું વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે.
આ નવલકથાના મુખ્યપાત્રોમાં :- સરસ્વતી જે કિશોરી સુમતિની માતા છે. અને કન્યાવિક્રયનો વિરોધ કરે છે. સુમતિના પિતા મૂર્ખદત્ત જે પોતાની પુત્રીને પૈસાઇને જીર્ણ શેઠ જેવા વૃધ્ધને પરણાવવા તૈયાર થાય છે. જીર્ણશેઠને પણ “મોતી' નામે એક પુત્રી છે. તે (જીર્ણશેઠ) તેના બાળલગ્ન કરે છે. તેનો પતિ શાંતિચંદ્ર જેને સંસાર શું છે? કે પત્ની શું છે? તેનો ખ્યાલ પણ નથી. તેથી શાંતિચંદ્રની માતા અજ્ઞાન હોવાથી પોતાની વહુ મોતી પર
૧૧૮
કચ્છમાં જૈન સંસ્કૃતિ- એક દષ્ટિપાત
