________________
અવારનવાર ફેરફારો પામીને ઉભેલું આ મંદિર ૧૨ મી સદીના આસપાસનું હોય એમ લાગે છે. જૈનમુનિ શ્રી ખાંતિવિજયજીએ કેટલીક હકિકતો આ અંગે એકત્ર કરેલી. એ હકિકતો પ્રમાણે સં.૪૪૯ માં આ મંદિરો ભદ્રાવતીના સિધ્ધસેને બંધાવેલાં. ત્યારપછી સં.૬૧૮ માં ભદ્રાવતી કનકસેન ચાવડાની સત્તા નીચે આવતાં એનો જીર્ણોધ્ધાર કરાવેલો અને ભદ્રાવતીમાંથી એનું નામ ભદ્રેશ્વર થયું. ૧૯
શાહ સોદાગર જગડૂશાહના સમયમાં સં.૧૩૧૫ (ઈ.સ. ૧૨૫૯) માં દુષ્કાળ પડ્યો ત્યારે એ મંદિરનો ફરી જીર્ણોધ્ધાર થયો. સં. ૧૫૯૨ (ઇ.સ. ૧૫૩૬) માં જામરાવળની સત્તાનીચે એ આવ્યું અને સં. ૧૫૯૩ ઈ.સ. ૧૫૩૭) માં મુસ્લિમ આક્રમણકારોએ તેને લૂંટ્યા પછી એનો મહિમા ઘટ્યો. મંદિરો ખંડેરો થતાં ચાલ્યાં. કહે છે કે છેક સં. ૧૮૧૫ (ઇ.સ. ૧૭૫૯) સુધી એના પથ્થરો મુન્દ્રા સુધી છૂટથી વેરાયેલા. ગામમાં પણ મકાનોના બાંધકામમાં એના પથ્થરો વપરાતાં. ૨૦
તીર્થની અવદશા જોઈ જૈન મુનિશ્રી ખાંતિવિજયજીએ કચ્છના રાવશ્રી દેશળજી અને પ્રાગમલજીની સહાયથી ઠાકોરોનો કબ્દો દૂર કરી ઈ.સ. ૧૮૦૨ માં જીર્ણોધ્ધાર કર્યો હતો. એ પછી ઈ.સ. ૧૮૧૬ માં અંગ્રેજ રેસીડેન્ટ મેકમન્ડે અને ચાર્લ્સ વોલ્ટરે પણ તેના જીર્ણોધ્ધારમાં સહાય કરી હતી અને એટલે જ દહેરાસરના પ્રવેશદ્વાર ઉપર યુરોપિયન ઢબના પૂતળા જોવા મળ્યાં હતાં. તે ઉપરાંત દહેરાસરની બહારની દિવાલોમાં દેવ-દેવીઓ સાથે આ અધિકારીઓને પણ દર્શાવાયા હતાં. કથાસૂત્ર અનુસાર અસાધ્ય રોગથી મુક્ત થયા બાદ વૈદ્યરાજ ગુરુ સમતિસાગરની સૂચનાથી મીઠુબાઈ મોણસીએ ઈ.સ. ૧૮૯૪ માં ૫૦ હજાર કોરી દહેરાસર માટે ખર્ચી હતી. પ્રસંગે પ૦ હજારની મેદની ઉપસ્થિત હતી. અને રા'ખેંગારે દહેરાસરની આસપાસ બે લાખ ફુટ જમીન ભેટ આપી હતી.૨૧
“કચ્છનો વિનાશકારી ભૂકંપ' પુસ્તકમાં નોંધ્યું છે કે આ તીર્થના દરવાજા અંદર મોટું મેદાન છે. દહેરાસરના પ્રવેશદ્વારથી નાની સીડી શરૂ થાય છે. જે પર ચડતા ચડતા ભવ્યપ્રતિમા ક્રમશઃ જોવા મળે છે. દહેરાસરમાં ઘણા સ્તંભો છે. અને બાવન દેરીઓ તથા મૂળનાયક મહાવીર સ્વામી છે. ૨૨
આ તીર્થ સંબંધી પ્રાચીન-અર્વાચીન માહિતીનું તથા છેલ્લા જીર્ણોધ્ધારની વિગતોનું આલેખન કરતાં દહેરાસરના રંગમંડપમાં ચોડવામાં
કચ્છમાં જૈન સંસ્કૃતિ- એક દષ્ટિપાતા
૧૩૦
