________________
વિ.સ.૧૯૫૨ (ઇ.સ.૧૮૯૬) ના પ્રથમ જેઠ વદ ૧૧ અને રવિવારના બંધાવ્યાની માહિતી ચબુતરાના લેખ પરથી મળે છે.
‘જીવદયા’ની સાર્થકતામાં દેશલપર (રાપર) ના ધર્મવીર શ્રી ધનજીભાઇ મોરબીયાનું સ્થાન પણ વિશિષ્ટ છે. તેના વિશે ખારોઇના શ્રી ગોવર્ધન હાજા નીસરે જે બનાવની નોંધ કરી છે. તે મુજબ :- સંવત ૧૯૬૩ (ઇ.સ.૧૯૦૭) માં ડીસાના કસાઇઓ કચ્છ અને વાગડમાંથી શ્રી ધનજીભાઈ મોરબીયા કસાઇખાના માટે ઘેટાં ખરીદતાં. દેશલપરના મહાજનની નજરે તે પડ્યા. તેમને રણપાર કરતાં શ્રી ધનજીભાઇ મોરબીયા તથા જગશી ભાભેરાએ અટકાવ્યા. લઇ જનારાના મત પ્રમાણે તે અંગ્રેજોના લશ્કર માટે લઇ જવાતાં હતાં તેથી આ બાબત વધારે ઉગ્ર બની. દેશલપરના મહાજને તે ઘેટાં અંજાર પાંજરાપોળ પહોંચાડી દીધા. તેથી શ્રી ધનજીભાઇને બેડી પહેરાવી રા૫ર ફોજદારે કેસ કર્યો. અંજાર મહાજનના તે સમયનાં નગરશેઠ જસરાજ ભવાનજી વગેરે ભુજમાં મહારાવશ્રી ખેંગારજી (ખેંગારજી - ત્રીજા - ૧૮૭૬-૧૯૪૨) ને મળી. પાંજરાપોળ મહારાવ થકી ચાલે છે. તેવી રજૂઆત કરી. મહારાવે તેમાં સહાનુભૂતિ બતાવી અને ૨૭ હજા૨ કોરી ઘેટાંના બદલે આપવાનું ઠરાવ્યું. આમ પોતાના જીવના જોખમે જીવદયા ધર્મ બજાવી હથિયારથી સજ્જ થઇ કસાઇઓ સાથે સામનો કરી. ઘેટા માલ કબ્જે કરી શ્રી ધનજીભાઇએ સ્વધર્મ પાલન કર્યું. અન્ય મહાજનોએ પણ સંપ દાખવતાં રાજ્ય ૫૨ પડઘો પડ્યો. તેમના આ સુસ્મરણીય બનાવની યાદ તથા શ્રી ધનજીભાઇનું સ્મરણ સાદર છે.૬૫
એજ રીતે કચ્છના ગીતા રાંભિયા પ્રાણીરક્ષાના ધ્યેયને ખાતર અમદાવાદ ખાતે શહીદ થયા એ તાજેતરની ઘટના પણ જીવદયાની ભાવના કેટલી ઊંડી ઉતરી છે તેની સાક્ષી પૂરે છે.
ઉલ્લેખનીય છે કે જૈન અને જૈનેતર સમાજના ભેદ વગર, સામાજિક સુધારણા અર્થે અને જીવહિંસા થતી અટકે સેવા ઉદ્દેશ સાથે ભુજમાં શ્રી રાયચંદ લાલા દિવાળીના દિવસોમાં પ્રભાતફેરી કાઢતાને તેમાં ફટાકડાંનો બહિષ્કાર કરવાના સૂત્રો પોકારતા. વિદ્યાર્થીઓને અભ્યાસમાં ઉપયોગી થાય તેવી ભેટો પણ તેમને આપતા.
૯૮
કચ્છમાં જૈન સંસ્કૃતિ – એક દૃષ્ટિપાત
