________________
મારવાડના દક્ષિણભાગથી અને જેસલમંડળથી ઓસવાલો અને શ્રીમાળીઓ ભૂમાર્ગે આવ્યા હોય એમ જણાય છે.૧૨
કચ્છ મ્યુઝિયમનો જૈનસંગ્રહ (ભુજ)
રાજ્યના સૌથી પ્રાચીન ભુજના કચ્છસંગ્રહાલયમાં પણ જૈન સંપ્રદાયને લગતા હસ્તપ્રતો, મૂર્તિઓ, કાગળચિત્રો તથા અન્ય કાષ્ટના નમૂનાઓ ઉપલબ્ધ છે. આગળ જણાવાયું છે તેમ આભિ૨૨ાજ જૈન પરિપાટીનો રાજા હતો તે આભિ૨૨ાજનો ગુજરાતનો સર્વપ્રથમ સ્તંભ શિલાલેખ કચ્છના લખપત તાલુકાના દોલતપર ગામેથી ઇ.સ.૧૯૬૭માં મળ્યો છે. થાંભલા જેવી ઊંચી શિલા પર કોતરવામાં આવેલ આ શિલાલેખમાં રાજા ઇશ્વરદેવનું નામ વાંચી શકાય છે. આ લેખ બીજી, ત્રીજી સદીનો છે. જે સૂચવે છે કે ક્ષત્રપકાળમાં આભિરોનું અસ્તિત્વ હતું. ડૉ. રસેશ જમીનદારનું માનવું છે કે, પશ્ચિમ ક્ષત્રપોના શાસનકાળમાં આભિરો વહીવટીકાર્યમાં ચાવીરૂપ ભૂમિકા ભજવતા હોવા જોઇએ . કચ્છ સંગ્રહાલયમાં સંગ્રહીત આ લેખ સંગ્રહાલયના જૈનસંગ્રહોમાં સૌથી જૂનો સંગ્રહ છે.
કચ્છ સંગ્રહાલયના સંગ્રહમાં પણ ૨૪મા તીર્થંકર મહાવીર સ્વામીની બે પ્રતિમાઓ આવેલી છે. પ્રતિમાની બેસણી ઉપર અગ્રભાગે મધ્યમાં સિંહનું ચિન્હ (લાંછન) કોતરેલું છે. જે ચિન્હ ૨૪, માં તીર્થંકર મહાવીર સ્વામીનું છે. એકસો વર્ષ જૂની આ પ્રતિમામાં કળા અને ભાવનાનું સુભગ મિલન જોવા મળે છે. પદ્માસનસ્થ આ પ્રતિમાના વિશાળ નેત્રોમાં શાંતિનો ભાવ નિતરતો જોઇ શકાય છે. જ્યારે તેનાં લાંબા કાન જ્ઞાનના સૂચક છે.
કચ્છના પાડોશી જિલ્લા બનાસકાંઠામાંથી જૈન સંપ્રદાયની ઘણી પ્રતિમાઓ કચ્છ સંગ્રહાલયમાં રાખવામાં આવી છે. અગાઉના વર્ષોમાં ઉત્તર ગુજરાત અને કચ્છ વિસ્તારમાં એકજ કચ્છ સંગ્રહાલય અસ્તિત્વ ધરાવતું હોવાથી બનાસકાંઠામાંથી મળેલ પ્રતિમાઓ આ સંગ્રહાલયમાં પ્રદર્શિત કરવામાં આવી હતી. આ પ્રતિમાઓના શિર પર નાગશીર્ષ ફેણની છાયા ધરાવતી ૨૩મા તીર્થંકર પાર્શ્વનાથની પ્રતિમા ઉપર શેષનાગનું પરિકર, બે મોટી ચામરધારીની મૂર્તિઓ સાથે આ સંગ્રહાલયના પટાંગણમાં પ્રદર્શિત કરાઇ છે. પાર્શ્વનાથનું પાદચિન્હ નાગ છે. આ એક જ તીર્થંકર છે, જેના શિર પર નાગની ફેણની છત્રછાયાથી તે દૂરથી જ ઓળખી શકાય છે. બાકી બધા તીર્થંકરો તેની
કચ્છમાં જૈન સંસ્કૃતિ – એક દૃષ્ટિપાત
૨૩
