________________
પાર્શ્વચંદ્રસૂરિજીના ગ્રંથોના મોટા અભ્યાસી હતાં. અવઠંભશાળા, જિનાલય અને સદાગમપ્રવૃત્તિ પછી જ્ઞાનના સાગર એ વીરનરને જ્ઞાનભંડારની ભાવના જાગી અને સં.૧૯૩૨ (ઇ.સ.૧૮૭૬) માં જ્ઞાનભંડાર માટે નિર્ણય લીધો. તે માટે તેમનો પ્રયત્ન સક્રિય હતો. શાસ્ત્રના તાડપત્રના જૂના ગ્રંથરત્નો મળે ત્યાંથી મેળવવા તેમણે પ્રયાસ કર્યો. યતિઓ - વિદ્વાનો કે ભંડારો જ્યાં જ્યાંથી જે જે ગ્રંથરત્નો મળ્યાં તે તેમણે મેળવ્યાં અને કચ્છ કોડાયનો જ્ઞાનભંડાર આજે પણ સમૃદ્ધ અને ઘણોજ ઉપયોગી સાબિત થયો છે.૩૦
સં. ૧૯૩૫ (ઈ.સ.૧૮૭૯) માં સદાગમ પ્રવૃત્તિની વિશેષ પ્રવૃત્તિ માટે વિચારણા કરી ખરડો તૈયાર કર્યો. જેથી તેની વિકાસયાત્રા વણથંભી ઉત્તરોત્તર વધતી જાય. ૩૧
હેમરાજભાઇના અંતરમાં મૂંગા પશુઓ માટે પણ સ્થાન હતું. કચ્છ કોડાયની પાંજરાપોળ માટે પણ તેમણે અથાગ પ્રયત્નો કર્યા. હેમરાજભાઇની આ દરેક કલ્પનાને વાસ્તવિકરૂપ આપવામાં તેના સ્નેહીજન શ્રી દેવજીભાઈ અને માલશીભાઇનો વિશેષ ફાળો રહ્યો છે. સંસ્થાના વિકાસવર્ધનમાં આ ત્રિપુટી રત્નો તો તન-મન-ધનથી દટાઈ ગયા. આ સંસ્થામાં કેટલાએ ભાઈ-બહેનોએ ધર્મનું ઉચ્ચ શિક્ષણ મેળવેલું તેથી જ કોડાયને “કચ્છનું કાશી” બિરુદ પ્રાપ્ત થયું છે.આવા સેવાભાવી શ્રી હેમરાજભાઈનું સં.૧૯૪૪(ઇ.સ.૧૮૮૮) ના અષાઢ વદી-૬ ના રોજ વડોદરા મુકામે અવસાન થયું પરંતુ તેના કાર્યોથી આજેપણ લોકોના હૃદયમાં તે જીવીત છે.
હેમરાજભાઈની પ્રવૃત્તિ કચ્છ કોડાયમાં ચાલતી હતી. પણ કચ્છ આખામાં તે પ્રવૃત્તિનો પ્રકાશ પહોંચ્યો હતો. અને સદાગમ પ્રવૃત્તિની જેમ શાસ્ત્રવાંચન, અભ્યાસ, મનન, ચર્ચા, વાર્તા વગેરે પાસાં સક્રિય બન્યાં હતાં. સત્સંગ અને જ્ઞાનવિકાસ તરફ લોકોના મન ઢળેલાં રહેતાં. તે વખતે કચ્છમાં જે મુનિઓ વિચરતા તે સદાગમપ્રવૃત્તિની સૌરભ સહી ન શક્યા. તેથી હેમરાજભાઇને તેઓ શાસનદ્રોહી કહેવા લાગ્યાં.૩૨ પરંતુ સ્વાભાવિક છે કે જ્યારે જ્યારે ધર્મસુધારક કે સામાજિક સુધારક આગળ આવે છે ત્યારે તેને આવી પરિસ્થિતિનો પણ સામનો કરવો પડ્યો છે.
સદાગમ પ્રવૃત્તિ સંસ્થાને જીવંત અને સક્રિય રાખવા માટે દેવરાજભાઈ, કાનજીભાઇ, ગાંગજીભાઇ, રાયમલભાઇ, હીરજીભાઈ, વેલજીભાઇ, લાલજીભાઈ, વીરજીભાઇ, કુંવરજીદરાજ, હેમરાજ પાંચારીઆ,
કચ્છમાં જૈન સંસ્કૃતિ- એક દષ્ટિપાત
૭૪
