________________
માં પ્રકાશિત થયો હતો. એ ગ્રંથની પ્રસ્તાવનામાં જ્ઞાનપિપાસુ શ્રાવક ભીમશી માણેક લખે છે : ‘‘પ્રિન્ટીંગ પ્રેસનું મૂલ્ય ઓછું ન આંકવું જોઇએ. પ્રાચીન વિદ્વાનો તથા આચાર્યોના સમૃદ્ધ વારસાની જાળવણી, પ્રચાર અને પ્રસાર મુદ્રણ દ્વારા જ શક્ય બનશે. જેઓ આ પ્રવૃત્તિનો વિરોધ કરે છે. તેઓ અજ્ઞાન અથવા મૂર્ખ છે.’’ ૪૪ તે સમયમાં જૂનવાણી સંકુચિત મનોવૃત્તિવાળા રૂઢિવાદીઓ અને સ્થાપિત વ્યવસ્થાઓ તરફથી આવી પ્રવૃત્તિનો વિરોધ થાય તે સ્વાભાવિક હતું. ઇ.સ.૧૮૭૭ માં એમણે ‘પ્રકરણ રત્નાકર' નો બીજો ભાગ, ઇ.સ.૧૮૭૮ માં ત્રીજો ભાગ અને ઇ.સ.૧૮૮૧ માં ચોથો ભાગ પ્રસિદ્ધ કર્યો હતો. ચારે ભાગનું સંપાદન ભીમશી માણેકે પોતે કર્યું હતું અને મુંબઇના નિર્ણયસાગર પ્રેસમાં છપાયા હતા. આ ગંજાવર કામની સાથોસાથ એમણે ‘પાંડવ ચરિત્રનું બાલવબોધ’, ‘સાર્થ પ્રતિક્રમણ સૂત્ર’, ‘વિવિધ પૂજા સંગ્રહ', ‘સુયદંગાસૂત્ર’ વગેરે પુસ્તકોનું પ્રકાશન પણ કર્યું હતું. ધર્મના પવિત્ર શાસ્ત્રો અને ગ્રંથોનું પ્રકાશન ન કરવા માટે જૂનવાણીઓ તરફથી ભીમશી માણેક ઉ૫૨ દબાણ થયું પણ એમણે એકલે હાથે આવી ઉમદાપ્રવૃત્તિ કરવા કમ્મર કસી હતી. આવા ધુરંધર શ્રાવક ભીમશી માણેકે લગભગ ૩૦૦ જેટલાં પુસ્તકોનું પ્રકાશન કર્યું હતું. ઇ.સ.૧૮૯૧ માં એમનું દેહાવસાન થયું પરંતુ જૈનસાહિત્યના એક જાળવણીકાર તરીકે હંમેશને માટે તેમનું સ્થાન વિશિષ્ટ રહેશે.
(૩) શા મેઘજી હીરજીઃ
જખૌ (તા.અબડાસા) ના કચ્છી દશા ઓશવાળ શા મેઘજી હીરજીએ પણ જૈન સાહિત્યના પ્રચાર અને પ્રસાર માટે અદ્ભૂત કાર્ય કરેલ છે. સંવત ૧૯૬૧ (ઇ.સ.૧૯૦૫) માં તેમણે મુંબઇમાં મેઘજી જૈન પુસ્તક ભંડારની સ્થાપના કરી. તે પહેલાં તેઓ દહેરાસર ના ઓટલે બેસીને પુસ્તકો વેચતા હતા. ઇ.સ.૧૯૦૫ માં ગોડીજી જૈન દહેરાસરના દ્વારના મકાનમાં આ હેતુ માટે તેમને જગ્યા આપવામાં આવેલ. તેમના વ્યવસાય સંદર્ભે તેમની અટક બુકસેલર તરીકે સ્થાપિત થઇ હતી. તેમના પછી તેમનો પુત્ર અને ભાણેજ આ સંસ્થા ચલાવે છે. પુત્ર મણશી ગુજરી જતા હવે ૧૦૦ વર્ષથી ચાલતી આ સંસ્થા કેતન મણસી ચલાવે છે. પુસ્તક ઉપરાંત પૂજાને લગતા સાધન પણ અહીં વેચાય છે. આમ જૈનધર્મના પ્રચારાર્થે અને લોકોને જૈન સાહિત્યમાં રસ લેતા કરવા માટે ઉત્તમ કાર્ય શા મેઘજી હીરજીએ કર્યું છે. તેની આ પ્રશંસનીય
કચ્છમાં જૈન સંસ્કૃતિ – એક દષ્ટિપાત
८५
