________________
દેવજી શામજી, ઠાકરશીભાઇ, દેવશીભાઈ જેવત વગેરેનું યોગદાન પણ પ્રશંસનીય છે. સદાગમ પ્રવૃત્તિ સંસ્થાના ટ્રસ્ટીઓમાં પ્રેમજીભાઈ, રામજીભાઈ, કલ્યાણજીભાઇ, પુંજાભાઈ તથા કુમારી પાનબાઇનો ફાળો પણ વિશેષ રહ્યો છે. સાધનાશ્રમ'નાં સ્થાપક શ્રી વેલજીભાઇ ઠાકરશી -
સંવત ૧૯૫૮ (ઇ.સ. ૧૯૦૨) ના શ્રાવણ સુદ ૮ ના કચ્છનાં બિદડા ગામે શ્રી કચ્છી વિશા ઓશવાળ જ્ઞાતિમાં શ્રી વેલજીભાઈનો જન્મ થયો. પૂર્વનાં કોઈ પ્રબળ સંસ્કારોના કારણે એમનો આત્મા જાગૃત હતો. તે સમયની સમાજ અને ધર્મ વ્યવસ્થા એમને સાંત્વના આપી શકી નહીં. આજીવિકા માટે એમણે જીવનમાં ક્યારેય પ્રયાસ કર્યો નહીં. પણ તે સમયના અન્ય
સંસ્કારી અને બળવાખોર આત્માઓની જેમ શ્રી વેલજીભાઈ ઠાકરશી એ સામાજિક અને રાજકીય ઉત્થાનની પ્રવૃત્તિઓ તરફ ખેંચાયા. તિલક સ્વરાજ ફાળો એકત્રિત કરવામાં તેમણે ભાગ લીધો અને બિદડા ખાતે ખાદી કેન્દ્રની શરૂઆત કરી, તેમજ હરિજન પ્રવૃત્તિ ચલાવી. હરિજનશાળા તો વર્ષો સુધી ચાલુ રહી. નોંધનીય છે કે, શ્રી વેલજી ઠાકરશીએ રાજતંત્ર તથા પ્રજાવર્ગને લક્ષમાં રાખીને એક પુસ્તક “આધુનિક કચ્છ' એ નામે સંવત ૧૯૮૩ (ઇ.સ.૧૯૨૬) માં પ્રસિદ્ધ કરેલ. “સાધનાશ્રમ” માં એમણે એક અતિસુંદર પુસ્તકાલય વસાવ્યું જ્યાં જગતના તમામ જાણીતા ધર્મોના પુસ્તકો, કળા, જયોતિષ, આયુર્વેદ, કુદરતી ઉપચાર તથા વિશ્વસાહિત્યમાં ઉત્તમ ગણાતાં પુસ્તકોનો સંગ્રહ કરેલ છે. જે આજની તારીખે પણ ઘણોજ મહત્વનો સાબિત થયો છે. આચાર્યશ્રી યાજ્ઞિક સાહેબ તથા શ્રી પુરુષોત્તમ માવલંકર જેવા મહાનુભાવોએ આ પુસ્તકાલયની મુક્તકંઠે પ્રશંસા કરી હતી. ‘સાધનાશ્રમ” ના આ ગ્રંથાલયના કેટલાક ગ્રંથોની યાદી જોઇએ તો, વૈદિક સાહિત્યના શ્રી હિરણ્યકેશી, શ્રીનારદ, શ્રી પુષ્પઋષિ, શ્રી રઘુવીર શાસ્ત્રી, પં.રામગોપાલ, શ્રી આત્માનંદજી, શ્રી વેલવેલકર, શ્રી ગોવિંદ મહાદેવ જોષી જેવા પ્રકાંડ વિદ્વાનોના સવાસોથી વધુ ગ્રંથો છે.
પૂર્વ મીમાંસા, ઉત્તર મીમાંસા, વેદાન્ત દર્શનના મહર્ષિ અરવિંદ,
કચ્છમાં જૈન સંસ્કૃતિ - એક દષ્ટિપાત
૭૫
