________________
સ્નાનાગારમાં નળ નહોતા તે નાની ખાખરમાં હતાં. આ ઉપરાંત પાઠશાળા અને ધર્મશાળાનું કામકાજ કરાવી મજૂરોને રાહત અપાવી હતી. સાથે વ્યવસ્થિત રસ્તાઓનું આયોજન પણ તેમનું હતું.
પ્રેમજીભાઇને પાણીદાર ઘોડાઓનો ગજબનો શોખ હતો. ઘોડાને જોઇને જ પારખી જતા કે ઘોડો કેવો છે ! એમના માનીતા બે ઘોડા સિકંદર અને જલંદર હતાં. જયારે સિકંદર અવસાન પામ્યો ત્યારે પ્રેમજીભાઈએ નાનીખાખરમાં સ્મશાનની પાસે આ વફાદાર અબોલ જીવનું કાયમી સ્મારક બનાવ્યું. આ સિકંદર ઘોડાનું સ્મારક કચ્છભરમાં પ્રથમ જ હશે. જે નોંધપાત્ર ગણાય.
શ્રી નાનજીભાઇ લધાભાઇ:
શ્રી લધાભાઇના ત્રીજા પુત્ર શ્રી નાનજીભાઈ પણ સેવાવૃત્તિ ધરાવતાં હતાં. તેમનો ચોખાનો વેપાર દેશ વિદેશમાં ફેલાયેલો હતો. પણ નાની ખાખર માટે તેમનું પ્રદાન વિશિષ્ટ રહ્યું છે. સમાજનાં સંભવતઃ સર્વપ્રથમ ‘રાવબહાદુર' નો ખિતાબ અને ‘જસ્ટીસ ઓફ પીસ’ નું માન મેળવનાર તેઓ હતાં. જ્યારે પાટણનો સંઘ ઇ.સ.૧૯૨૭ માં કચ્છ આવેલા
ત્યારે સંઘમાં ૨૦૦ ગાડા હતાં. એમનાં વિશાળ શ્રી નાનજીભાઈ લધાભાઈ રસાલામાં દરજી, હજામ, મોચી બધા સાથે જ હતાં ૩૦૦ થી વધુ સાધુ-સાધ્વીઓ સાથે હતાં. આ સંઘ નાનીખાખરમાં આવ્યા વગર જતો રહે, તે પણ શ્રી નાનજીભાઈ લધાભાઇની હાજરીમાં તે કેમ બને ? નાનજીભાઈ સંઘપતિ નગીનદાસભાઈને આમંત્રણ આપવા કાંડાગરા ગયાં. નગીનદાસભાઇને થયું નાનું ગામ ૫૦૦૦ માણસોની વ્યવસ્થા ન કરી શકે. તેમણે આવવાની અનિચ્છા દર્શાવી. નાનજીભાઇએ ખૂબ આગ્રહ કર્યો ત્યારે નગીનદાસભાઇએ કહ્યું : “અમે મુસાફરીમાં ક્યાંય લીલું શાક ખાધું નથી જો તમે લીલાશાકની સગવડ સૌ યાત્રાળુઓ માટે કરી શકો તો જરૂર આવીએ.” નગીનદાસભાઇનું કહેવું અને નાનજીભાઇનું કરવું. તેઓ તરત જ પાછા ખાખર આવી મુન્દ્રા, માંડવી વગેરે સ્થળે લીલું શાક લેવા ગાડા મોકલી આપ્યાં. આ સંઘ નાનીખાખરમાં બે રાત રોકાયો હતો.
20
કચ્છમાં જૈન સંસ્કૃતિ- એક દષ્ટિપાત
